Vrouwendag in teken van gelijkheid, maar in veel Afrikaanse landen nog lange weg te gaan

Enkele meisjes uit de Keniaanse Pokot-gemeenschap moeten naakt en moedig het mes trotseren terwijl ze genitaal verminkt worden. Hun vaders zitten op enkele meters afstand met een speer in de hand. Dit zogezegd om vertrouwen uit te stralen. Vrouwenbesnijdenis is nochtans sinds 2011 verboden in Kenia, maar in sommige landelijke gemeenschappen gaat de praktijk ongemoeid door.

“Als een meisje het uitschreeuwt of weerstand biedt, mag de vader de speer naar haar gooien omdat ze een schande voor de familie is. De mannen mogen de speer ook naar mij werpen als ik de besnijdenis niet snel genoeg uitvoer”, zegt Chepocheu Lotiamak, een vrouw die besnijdenissen bij meisjes in de praktijk brengt.  

Een na een besneden

Het tart elke verbeelding. Jonge meisjes tussen de leeftijd van negen en vijftien jaar zitten naast elkaar, de benen gespreid, terwijl een oude besnijdster een na een bij hen de uitwendige geslachtsdelen wegsnijdt.

Lotiamak zegt dat het voor de bruidsprijs is. Een besneden Pokot-meisje ontvangt 60 tot 100 koeien, soms wat minder, zo’n 25 tot 40 koeien. Zij die niet besneden zijn, zelfs met een universitair diploma op zak, krijgen ongeveer vier tot acht koeien. Maar slechts weinig meisjes halen de universiteit, voegt ze daaraan toe.

Verboden

Vrouwelijke genitale verminking werd in 2011 bij wet verboden in Kenia. Maar de situatie van vrouwen en meisjes in West Pokot County, een uitgestrekt district op ongeveer 380 kilometer van de Keniaanse hoofdstad Nairobi, wordt nog steeds gekenmerkt door genitale verminking, kindhuwelijken en hoge sterftecijfers onder moeders en kinderen.

Apakamoi Psinon Reson, een expert in conflictbeperking in West Pokot, zegt dat besnijdenis nauw verbonden is met conflict in bepaalde herdersgemeenschappen. De gemeenschappen die relatieve vrede genieten, hebben besnijdenis bijna allemaal afgezworen, zegt hij.

Generation Equality

Op 8 maart viert de wereld Internationale Vrouwendag. Dit jaar luidt het motto: I am Generation Equality: Realizing Women’s Rights. Voor de meisjes en vrouwen uit de Pokot-gemeenschap is er nog een lange weg te gaan.

“In West-Pokot, Baringo, Kerio Valley, de regio van de Riftvallei, en grote delen van Noord-Kenia overheerst conflict. De aanleiding zijn de natuurlijke hulpbronnen en het vee. De gemeenschappen worden gekenmerkt door slecht leiderschap en al die dingen samen leiden voor vrouwen tot een slecht en moeilijk leven, zonder rechten”, zegt Mary Kuket, de voorzitster van de nationale vrouwenbeweging.

Noord-Kenia kent een lange geschiedenis van etnische conflicten. Daar komt recent ook terrorisme bovenop dat uit buurland Somalië is overgewaaid en het geweld in de regio heeft verergerd. Deze omstandigheden maken dat het nog moeilijker is om vrouwen en meisjes te beschermen en de wet te handhaven.

Wetteloosheid

“We kennen veel groepjes zwaarbewapende bandieten in deze herdersgemeenschappen”, zegt Apakamoi Psinon Reson. “Zij hebben er baat bij om de situatie van wetteloosheid in deze regio’s te handhaven. Zelfs na jaren van ontwapeningsmissies hebben we deze gemeenschappen nog niet volledig kunnen ontwapenen.”

Kenia wordt door de Wereldbank beschouwd als een van de grootste economieën van Oost-Afrika. Maar het land staat volgens het Global Gender Gap Report 2020 van het Wereld Economisch Forum (WEF) niet in de top 10 van landen ten zuiden van de Sahara, die worden geprezen voor het bevorderen van gendergelijkheid.

Kenia staat op plaats 109 van de 153 landen die door het WEF werden opgelijst op basis van de vooruitgang die ze hebben geboekt op weg naar gendergelijkheid.

Genderkloof gedicht binnen 95 jaar

Human Rights Watch (HRW) verwijt het land een gebrek aan verantwoordelijkheid voor ernstige mensenrechtenschendingen, waaronder verkrachting, onder meer door veiligheidstroepen tijdens de verkiezingen van 2017.

Kenia wordt overtroffen door veel kleinere economieën zoals Rwanda, Oeganda, Namibië, Zambia, Mozambique en Madagaskar, die allemaal de top 10 haalden van Afrikaanse landen ten zuiden van de Sahara die opmerkelijke stappen op weg naar gendergelijkheid hebben gemaakt.

Volgens het Wereld Economisch Forum zal het aan het huidige tempo van verandering nog 95 jaar duren eer de genderkloof voor heel Afrika wordt gedicht.

Bloedgeld

Zuid-Soedan staat sinds december 2013 hoog op de radar van mensenrechtenorganisaties toen er opnieuw conflict uitbrak in het land. Volgens het World Report 2019 van HRW zijn al meer dan vier miljoen mensen hun huis ontvlucht. Met name de meest kwetsbare gebieden zoals bijvoorbeeld de Oostelijke Equatoriale Staat zijn berucht vanwege de praktijk van het ‘bloedgeld’. Botsingen tussen de overheid en rebellengroepen leiden tot misdaden tegen burgers, waaronder seksueel geweld tegen vrouwen.

“Er heerst hier vaak conflict over vee en graaslanden. Als een familie een geliefde verliest, verwachten ze compensatie in vee door de familie die hun geliefde heeft gedood”, legt Dina Disan Olweny, uitvoerend directeur van de Vrouwen- en Jeugdorganisatie in Zuid-Soedan uit.

“Deze vergoeding wordt bloedgeld genoemd omdat het getroffen gezin iets ontvangt voor het verloren leven. Zij die te arm zijn om met vee te betalen, geven meestal een van hun jonge meisjes weg”, zegt ze. Volgens Olweny geven minstens vijf van de twaalf stammen in deze staat jonge meisjes weg als bloedgeld.

Zwakke instellingen

Ook de Centraal-Afrikaanse Republiek (CAR) blijft een bijzonder fragiele staat, omdat gewapende groepen over ten minste 70 procent van het land de controle hebben en er ernstige mensenrechtenschendingen plegen, waaronder het willekeurig doden van burgers en het seksueel misbruiken van vrouwen en meisjes.

Andere kwetsbare staten in Afrika zijn onder meer Tsjaad, Sierra Leone, Liberia, Mali, Mauritanië, Somalië, Niger, Congo en de Democratische Republiek Congo (DRC). Volgens een rapport van Equal Measures 2030  is de algehele situatie voor vrouwen in deze landen bijzonder slecht.

“In heel Afrika ondervinden we genderdiscriminatie. Er wordt nog altijd alarmerend vaak geweld gebruikt tegen vrouwen en we worden geconfronteerd met instellingen die te zwak zijn om het lot van vrouwen te verbeteren”, zegt Fihima Mohamed, de oprichtster van Women Initiative, een sociale beweging die de emancipatie van vrouwen en meisjes in de republiek Djibouti beoogt.  

Ze zegt dat steeds meer meisjes  naar school gaan, maar te vaak niet lang genoeg blijven om technische vaardigheden te verwerven die kunnen leiden naar een goede baan.  

Arbeidskloof

Haar woorden worden bevestigd door het Foresight Africa 2020- rapport dat concludeert dat veel van de economische uitdagingen waar Afrika voor staat zullen blijven bestaan als er niet wordt gewerkt aan het dichten van de wijde genderkloof op vlak van werk in Afrika.

“Onze vrouwen blijven daarom uitgesloten van de politieke en economische besluitvorming. Het is heel jammer dat wij ons als collectieve samenleving nog niet realiseren dat meer gendergelijke landen zoals Noorwegen, Finland en Zweden ook mondiale economische grootmachten zijn”, zegt ze.

Gelukkig zijn er ook enkele uitzonderingen. Nigeria, Lesotho, Namibië, Eswatini, Zuid-Afrika, en - in mindere mate - Oeganda, Zambia, Zimbabwe en Tanzania hebben de laatste jaren mooie vorderingen gemaakt op vlak van kwalitatieve tewerkstelling van vrouwen.

Maar om op brede schaal en voor de huidige generatie nog gendergelijkheid te realiseren zijn de uitbanning van mensonterende tradities zoals vrouwenbesnijdenis een noodzaak, zegt Mohamed. “Er moeten ook nieuwe inspanningen geleverd worden om meisjes op de schoolbanken te krijgen, ze op een hoog niveau op te leiden en te ondersteunen zodat ze hun weg vinden tot in het bedrijfsleven”.