Blijft Costa Rica ook met nieuwe president de ‘groene leider' van Latijns-Amerika?

Chaves, een voormalige econoom bij de Wereldbank die er tijdens zijn campagne op hamerde de traditionele politiek omver te werpen, versloeg in de tweede verkiezingsronde oud-president José María Figueres met 53 procent van de stemmen.

Chaves’ plannen voor de nieuwe regering worden door milieuorganisaties met argwaan bekeken. Zo hintte hij tijdens zijn campagne op de mogelijkheid voor exploitatie van aardgas in Costa Rica - een optie die door ondernemersorganisaties al vaker is voorgesteld, om de hoge energieprijzen te drukken. Maar tot op heden heeft het land zich nooit aan gaswinning gewaagd; er is zelfs geen formele bevestiging dat er gasvelden zijn in het land.

Gaswinning

Sinds 2014 wekt Costa Rica bijna al zijn energie op uit hernieuwbare bronnen. Dit wordt bestendigd in het nationale decarbonisatieplan en internationale toezeggingen aan de doelen uit het Klimaatakkoord van Parijs.

De vrees bestaat dat dit nu in gevaar komt.

Chaves verzekerde tijdens een van de verkiezingsdebatten dat “als we het bestaan ​​van gasvelden kunnen verifiëren, we dat kunnen beheren op een manier die past bij een gezond milieu.”

Maar hij zei ook: “Ik denk niet dat we zo fanatiek moeten zijn om te zeggen: we staan niet toe ​​dat Costa Ricanen een hulpbron die God ons heeft gegeven gebruiken en ervan profiteren.”

Wereldbank

Adrián Martínez, directeur van de non-profitorganisatie La Ruta del Clima, noemt dit een van Chaves’ “meest verontrustende” voorstellen. Gaswinning zou de naleving van het decarbonisatieplan bedreigen ​​en bovendien het imago als ecotoerismeparadijs kunnen schaden, zegt hij. Die branche is nu goed voor 3 procent van het bruto binnenlands product (bbp).

De houding van Chaves ten opzichte van fossiele brandstoffen is niet nieuw. Tijdens zijn termijn als directeur van Indonesië (2013-2019) bij de Wereldbank, steunde die organisatie verschillende fossiele infrastructuurprojecten, volgens een rapport van de ngo Bank Information Centre. Zo financierde de Wereldbank in 2016 onder meer een kolengestookte elektriciteitscentrale op Midden-Java, en in 2014 een transportsysteem voor kolencentrales.

Bovendien heeft de bank de uitbreiding van kolencentrales opgenomen in haar toekomstige ontwikkelingsprojecten, terwijl projecten op het gebied van zonne- en windenergie en waterkracht ontbreken – ondanks waarschuwingen vanuit de wetenschap over de noodzaak om haast te maken met de energietransitie en vooral kolen vaarwel te zeggen.

Staan de klimaatdoelen van Costa Rica op het spel?

Het Midden-Amerikaanse land, geroemd om zijn leiderschap op klimaatgebied, heeft in zijn nationaal vastgestelde klimaatdoelen (INDC’s) het voornemen opgenomen om elke vorm van exploratie en exploitatie van fossiele brandstoffen bij wet te verbieden. Het is momenteel per decreet verboden en kan alleen worden opgeheven door een toekomstig kabinet.

De vertrekkende regering van Carlos Alvarado probeerde dit in 2021 in het Congres in een wet om te zetten, maar kreeg onder meer vanwege de sterke zakelijke lobby niet de nodige stemmen.

Costa Rica leidt momenteel twee ambitieuze wereldwijde klimaatinitiatieven: het 30x30-initiatief, gericht op de bescherming van 30 procent van de ecosystemen op aarde tegen 2030, en de alliantie “Beyond Oil & Gas”. Dat initiatief pleit ervoor om alle fossiele brandstoffen volledig uit te bannen, inclusief olie, steenkool en gas, en liet zich tijdens de klimaattop afgelopen november (COP26) horen.

Martínez verwacht dat het land beide initiatieven zal voortzetten, maar vreest wel voor de geloofwaardigheid als Chaves inderdaad zijn plannen rond gaswinning doordrukt.

Burgerparticipatie

Het regeringsprogramma van Chaves noemt kwesties als klimaatadaptatie of klimaatverliezen zonder veel detail, legt Pascal Girot uit. Hij is directeur van de Geografiefaculteit van de Universiteit van Costa Rica en onderhandelaar van de Costa Ricaanse delegatie bij de Verenigde Naties.

Het programma belooft bijvoorbeeld “in het eerste regeringsjaar een plan voor schadebeperking op te stellen”. Maar het land is al bezig met de ontwikkeling van een Nationaal Klimaatadaptatieplan.

Zowel Girot als Martínez denken dat milieukwesties niet meewogen in de beslissing van de kiezer. Volgens de laatste peiling voorafgaand aan de verkiezingen zagen de kiezers van Rodrigo Chaves vooral corruptie en de hoge kosten van levensonderhoud als prioriteiten. De achterban van de sociaaldemocratische Figueres, noemde werkloosheid en de covid-19-pandemie als prioriteit. Bovendien registreerde Costa Rica een ongewoon lage opkomst: ruim 40 procent van de kiesgerechtigden bleef thuis.

Toch denken beide experts dat het land een robuust systeem van milieuwetten en burgerparticipatie kent, waardoor klimaatactie kan worden voortgezet, ongeacht de regering die aan de macht is. “Costa Rica speelt traditioneel een ​​leidende rol in wereldwijde actie rond milieucrises. Ik denk niet dat dat zal veranderen”, aldus Girot.

Bedreiging natuurgebieden

De regeringswissel komt op een lastig moment voor de beschermde natuurgebieden van Costa Rica, die tijdens de coronacrisis met flinke bezuinigingen werden geconfronteerd. Ook zijn sommige van de voorgestelde infrastructuurprojecten van Chaves in strijd met natuurbehoud. Zijn programma stelt bijvoorbeeld de aanleg van een “landkanaal” voor, dat transport van goederen over land tussen de Caraïben en de Stille Oceaan mogelijk maakt.

Eerdere uitingen van dit idee betroffen de aanleg van een haven in Guanacaste aan de noordelijke Stille Oceaankant van Costa Rica, een regio waar bultruggen en verschillende soorten haaien, roggen en dolfijnen leven. In de beleidsplannen van dit beschermde gebied werd dit project aangemerkt als een bedreiging voor de “ecologische integriteit”.

Een andere belangrijke kwestie voor het land is de energietransitie. Volgens de laatste emissie-inventaris is de bruto uitstoot in Costa Rica de afgelopen dertig jaar met 76 procent gestegen.

De stijging was vooral te wijten aan de enorme voetafdruk van de transportsector en de toename van benzinevoertuigen. Om deze impact te verminderen, heeft het land in zijn decarbonisatieplan toegezegd dat tegen 2050 85 procent van de transportvloot elektrisch moet zijn. Ook staat hierin het voornemen voor de aanleg van een elektrische treinverbinding.

Het programma van Chaves rept ook over een elektrisch treinproject in de Metropoolregio van San José. Maar de nieuwe president wil daarmee niet aansluiten bij het plan van de huidige regering, terwijl daarvoor al een haalbaarheidsstudie bestaat en een lening ter waarde van 550 miljoen dollar is goedgekeurd door de Central American Bank for Economic Integration (CABEI).

In plaats daarvan heeft het regeringsprogramma het over de “heroverweging van een grootstedelijke elektrische treinverbinding op basis van studies die in het huidige voorstel ontbreken”, zonder te specificeren wat die heroverweging zou inhouden.

Escazú-overeenkomst

Daarnaast heeft Chaves, vooral in interviews, zijn afkeer tegen het Akkoord van Escazú geuit. Dat regionale mensenrechtenverdrag, dat milieu en milieuactivisten beschermt, is sterk gepromoot door Costa Rica en nota bene vernoemd naar een van de steden in het land.

“Het voegt niets nieuws toe aan onze wetgeving en het leidt tot problemen met rechtszaken in een tijd waarin we de productie van dit land omhoog moeten krikken”, zei hij tijdens een interview dat in februari verscheen.

Ook lijkt de verkozen president open te staan voor de mogelijkheid om de trawlvisserij in de wateren van het land weer mogelijk te maken. Deze techniek, waarbij een sleepnet achter een of meer boten aan wordt getrokken, is sinds 2013 verboden in Costa Rica vanwege de grote impact op zeedieren en het gebrek aan wetenschappelijke kennis over de gevolgen ervan.

Seksueel wangedrag

De nieuwe president is overigens niet alleen bekend om zijn afwijzing van milieubeleid; er kleeft nog iets anders aan hem: in zijn tijd bij de Wereldbank is hij aangeklaagd wegens seksuele intimidatie. Hij werd in 2019 door de bank berispt wegens seksueel wangedrag, maar niet ontslagen.  

De plannen van Chaves moeten de komende weken duidelijk worden; de verkozen president treedt aan op 8 mei.