Onder Lula is diversiteit aan de macht in Brazilië

"We hebben de verkiezingen gewonnen om ongelijkheid te bestrijden en dat zal het kenmerk van mijn regering zijn”, zei de oud-vakbondsleider in een emotionele toespraak voor bijna 40.000 aanhangers. 

De linkse Lula huilde bij het beschrijven van de armoede en honger die zichtbaar zijn in de steden van het grootste Latijns-Amerikaanse land. Hij had het over taferelen van kinderen die bedelen aan verkeerslichten of vrouwen die beenderen zoeken bij slagerijen om hun kinderen toch wat eiwit voor te kunnen schotelen. Ruim de helft van de bevolking zou met voedselonzekerheid kampen. 

Lula roept op tot een grote collectieve mobilisatie tegen "alle vormen van ongelijkheid", van racisme tot economische contrasten en geweld tegen vrouwen. Hij wijst erop dat het inkomen van de rijkste 5 procent gelijk is aan dat van de andere 95 procent van de Braziliaanse bevolking. Honderd rijken hebben volgens hem samen het vermogen van honderd miljoen armen.

Diversiteit

Naast ongelijkheid moet diversiteit een speerpunt van Lula’s beleid gaan worden. Dat symboliseerde hij op zondag door hem zijn presidentiële sjerp te laten overhandigen door een sociaal diverse groep van de meest kwetsbare sectoren van de Braziliaanse bevolking.

Het stamhoofd Raoni Metuktire viel op met zijn typische versieringen, zoals de hoofdtooi en zijn grote lipschotel. Hij is de historische leider van het Kaiapó-volk en symbool van de strijd voor het behoud van de Amazone en van de inheemse cultuur. Naast hem stonden een zwarte vrouw en kind, nog een blanke vrouw en twee gehandicapte mensen.

De zwarte vrouw, die leeft van het zoeken naar recycleerbaar materiaal in de vuilnisbak, deed Lula de sjerp om. Hij volgt de extreemrechtse voormalige president Jair Bolsonaro op, die met de gewoonte brak en weigerde deel te nemen aan de overdracht van de macht. Twee dagen eerder verliet hij het land en reisde naar het Amerikaanse Florida, waar hij in ieder geval de maand januari wil doorbrengen.

Wraak

Vermoed wordt dat Bolsonaro met zijn vertrek juridische moeilijkheden wil ontlopen. Zo hangen hem onderzoeken naar corruptie, het verspreiden van desinformatie en zelfs misdaden tegen de menselijkheid boven het hoofd, dat laatste vanwege zijn coronabeleid.  

In zijn toespraak nadat hij formeel het presidentschap had aanvaard, in het Nationale Congres, sloot Lula revanchisme uit. Tegelijk zei hij dat degenen die verantwoordelijk zijn voor de "afbraak" van het sociaal beleid en de excessen die hebben geleid tot ernstige schade in Brazilië, verantwoording moeten afleggen. Hij gaf het voorbeeld van het "negationisme" in de strijd tegen de coronapandemie. "Wederopbouw" is dan ook het motto van Lula. Zo wil hij zijn land opnieuw van de zogeheten VN-hongerkaart en wil hij opnieuw meer Brazilianen op de schoolbanken. 

Bedreigd met volkerenmoord 

Maar het is vooral voor de inheemse bevolking van Brazilië, een land van 216 miljoen inwoners, dat Lula’s verkiezing een historische sprong voorwaarts betekent. Vooral ten opzichte van het beleid van Bolsonaro is het een ommezwaai van 180 graden.

Hoofd van het nieuw opgerichte ministerie van Inheemse Volkeren is Sonia Guajajara (48), een beroemde inheemse activist die in oktober tot volksvertegenwoordiger werd verkozen. Zij wordt een minister om in de gaten te houden. Met haar delen de 900.000 inheemse Brazilianen eindelijk aan de macht mee. 

Onder Bolsonaro werd de organisatie voor de bescherming van inheemse volken in Brazilië, de Funai, sterk beknot. Nu komt ook de Funai onder inheemse leiding te staan: de 49-jarige Joênia Wapichana, die in 2018 als eerste inheemse vrouw een zetel in het federale parlement wist te bemachtigen.

Territorium 

Funai heeft een beslissende rol bij het afbakenen van gebieden waar inheemse volken volgens de grondwet recht op hebben, en bij het verbieden of goedkeuren van projecten die inheemse groepen kunnen treffen. Met name in het Amazonegebied heeft de houtkap ten bate van agrobedrijven en (illegale) mijnbouwers er de voorbije jaren diep ingehakt bij de inheemse bevolking. 

Onder Lula’s vorige regeringen sloegen getroffen etnische groepen er niet in om grote projecten te voorkomen die hen bedreigden. De waterkrachtcentrale van Belo Monte, de op twee na grootste ter wereld, in het oostelijke Amazonegebied is daar een voorbeeld van.

Lula erkent nu dat de inheemse Brazilianen de beste "bewakers van onze rivieren en bossen" zijn. Volgens hem hebben ze recht op hun afgebakende gebieden en compensatie voor "de historische schuld" van de Braziliaanse samenleving. 

Het contrast met Bolsonaro kan niet groter zijn. Bij zijn aantreden in januari 2019 kondigde de voormalige legerkapitein aan dat hij "zelfs geen centimeter" van inheems land zou afbakenen en zo geschiedde. Bovendien moedigde hij informele en vaak illegale mijnbouwers (zogeheten "garimpeiros") aan om uit te breiden in de grotendeels wetteloze Amazone. Ook industriële landbouw, van onder meer soja, groeide onder Bolsonaro. 

In de visie van Bolsonaro moesten oorspronkelijke volkeren "zoals wij zijn" en hun land bewerken en exploiteren zoals de blanken. Maar dat oude acculturatiebeleid, in Brazilië al achterhaald sinds jaren zestig of zeventig, betekent uiteindelijk het uitwissen van de identiteit van inheemse volkeren en hun culturen. 

Opluchting 

De erkenning van het inheemse recht op land en "hun sociale organisatie, gebruiken, talen, overtuigingen en tradities", zoals vastgelegd in de Braziliaanse grondwet, weerspiegelt dus een nieuwe houding van de overheid ten opzichte van de natuur, in het bijzonder in de Amazone, en biodiversiteit.

De rest van de wereld is vooral blij met de verkiezing van Lula wegens zijn beloftes op vlak van behoud van de Amazone, de groene long van de wereld. Lula belooft dan dat Brazilië een leidersrol opneemt in de strijd tegen klimaatverandering, met onder meer "nul ontbossing en nul koolstofuitstoot”.

Om dat allemaal te verwezenlijken heeft Lula voor de komende vier jaar een divers megakabinet van 37 ministers samengesteld. Elf van de 37 ministers, ofwel 30 procent, zijn vrouwen, een primeur in de geschiedenis van het land. Onder Bolsonaro dienden aanvankelijk slechts twee vrouwen als minister, later kwam er nog een derde bij.

Lula had vóór de verkiezingen in oktober gendergelijkheid in zijn uiteindelijke regering uitgesloten. Volgens hem was het onmogelijk om daarvoor de nodig parlementaire steun te verzekeren. Lula’s electorale triomf was alleen mogelijk door een brede coalitie van verschillende partijen en politici, verenigd in een soort breed front ter verdediging van de democratie tegenover een Bolsonaro die met een staatsgreep dreigde. 

Om dit front te consolideren en de onmisbare parlementaire steun te verzekeren, verhoogde Lula het aantal ministeries van 23 naar 37. Op de manier kregen leden van de negen partijen uit de coalitie een plek. 

Lula erft echter een diep verdeeld Brazilië. Zo moet hij aan de slag met een rechtse tot uiterst rechtse meerderheid in het Congres. Het wordt wellicht een permanente uitdaging om zijn progressieve ambities goedgekeurd te krijgen.