Klimaat en covid stellen Cuba zwaar op de proef

Ondanks de complexe binnenlandse situatie heeft Cuba zijn gerenommeerde medische diensten aangeboden aan kleine eilandstaten in de regio. Zeker twaalf van hen hebben Cubaanse medische delegaties ontvangen om de pandemie het hoofd te kunnen bieden.

Met verschillen en overeenkomsten deelt het Caribisch gebied het lot van andere kleine eilandstaten in ontwikkeling (SIDS), die bijzonder kwetsbaar zijn voor de gevolgen van klimaatverandering. En dat terwijl ze verantwoordelijk zijn voor slechts 0,2 procent van de wereldwijde uitstoot van CO2.

Risico's beheren

“SIDS worden gekenmerkt door unieke ontwikkelingsbehoeften en extreme kwetsbaarheid”, zegt FAO-vertegenwoordiger in Cuba Marcelo Resende. Regelmatige blootstelling aan gevaren en natuurrampen, versterkt door klimaatverandering, heeft een negatieve invloed op Cuba en de andere landen, zegt hij. Volgens Resende heeft het Caribische land wel “veel expertise en knowhow over de integratie van ecologische duurzaamheid, rampenrisicobeheer en aanpassing aan klimaatverandering.”

Cuba, het grootste eiland in het Caribisch gebied, wordt geconfronteerd met frequentere én intensere extreme meteorologische gebeurtenissen. Het kampt met tropische cyclonen, maar ook droogte, overstromingen, stijgende temperaturen en stijging van de zeespiegel. 

Van de 262 kustplaatsen van het land lopen er naar schatting 121 gevaar door de klimaatcrisis. Daarvan bevinden zich 54 aan de zuidkust en 67 aan de noordkust, die in september 2017 werd getroffen door orkaan Irma. Die storm bereikte windsnelheden van 295 kilometer per uur en was daarmee een van de meest intense stormen van de afgelopen decennia. Irma veroorzaakte alleen al in Cuba voor miljarden dollars aan schade en verwoestte ook verschillende andere Caribische eilanden.

Preventie en aanpassing 

Toch is Cuba nog een van de best voorbereide Caribische landen als het gaat om preventie en risicobeperking bij rampen. Dat komt voornamelijk door een preventiesysteem waarbij zowel de overheid als stedelijke en landelijke gemeenschappen bij betrokken zijn.

Er zijn wettelijke maatregelen om menselijke activiteiten tegen te gaan die de natuurlijke erosie van kustgebieden versnellen, en zeer kwetsbare nederzettingen worden elders geplaatst. Ook is dit jaar het IRES-project van start gegaan, dat staat voor ‘Verbeteren van klimaatbestendigheid van plattelandshuishoudens en -gemeenschappen door het herstel van productieve boslandbouw in geselecteerde plaatsen van Cuba’. Een ander project dat startte was MI COSTA, over de ‘Kustbestendigheid tegen klimaatverandering in Cuba door middel van op ecosystemen gebaseerde aanpassingen’. Beide initiatieven worden ondersteund door het Green Climate Fund, een fonds ontstaan uit het Klimaatverdrag uit 1997 van de Verenigde Naties (UNFCCC).

Beide projecten beogen de veerkracht van plattelandsgemeenschappen te vergroten en kustgemeenschappen te beschermen. Ook richten ze zich op kennisdeling over op ecosystemen gebaseerde aanpassingspraktijken. De modellen kunnen worden gebruikt op andere eilanden landen met vergelijkbare omstandigheden.

Internationale financiering

“De kwetsbaarheid van het land en de effecten van klimaatverandering die vandaag al worden gevoeld, zorgen voor een grote economische last. Die is nog nijpender als we kijken naar de moeilijkheden bij het verkrijgen van internationale financiering”, aldus Resende.

De vertegenwoordiger van de FAO vertelt dat volgens Alicia Bárcena, uitvoerend secretaris van de Economische Commissie voor Latijns-Amerika en het Caribisch gebied (ECLAC), Caribische SIDS de in de Agenda 2030 vastgelegde duurzame ontwikkelingsdoelen niet gaan halen als ze geen effectieve manieren weten te vinden om zich aan te passen aan klimaatverandering.

“Daarom is voor Cuba en de rest van de Caribische eilandstaten de grootste uitdagingen met betrekking tot de uitvoering van de Agenda 2030, het creëren van maatregelen voor aanpassing aan klimaatverandering”, stelt Resende.

Voedselzekerheid

Andere belangrijke uitdagingen liggen in het verbeteren van duurzaamheid en veerkracht van de voedselsystemen. Voedselzekerheid moet vergroot worden, omgevingen daarop worden aangepast en mensen en gemeenschappen moeten in deze strategieën gesterkt worden.

“Cuba kent een gestage degradatie van zijn natuurlijke hulpbronnen voor voedselproductie (bodem, water en biodiversiteit), en ondervindt problemen in de productie, transformatie en conservering van voedsel”, zegt Resende. Dat heeft geleid tot instabiliteit van de fysieke beschikbaarheid van producten op de markt. Grote uitdagingen voor de eilandnatie, die het grootste deel van het geconsumeerde voedsel importeert.

Volgens de doelstellingen van het Global Action Programme on Food Security and Nutrition in SIDS, moeten voedselsystemen de lokale productie ondersteunen, en moet de bevolking voldoende gevarieerd en voedzaam kwaliteitsvoedsel kunnen krijgen tegen een redelijke prijs. Dat kan helpen om de afhankelijkheid van import te beteugelen, gezond eten te bevorderen en obesitas te verminderen.

In juli 2020 keurde de Cubaanse regering daarom een Nationaal Plan voor Voedselsoevereiniteit en Voedingseducatie goed, met als pijlers zorgen voor minder afhankelijkheid van voedselimport, verschillende acties om lokale voedselsystemen te versterken en de mobilisatie van educatieve, culturele en communicatiesystemen om voedingseducatie te versterken.

Heropleving van corona en gevolgen voor het toerisme

De heropleving van de Covid-19-epidemie sinds eind 2020 verhoogde de spanningen in de verzwakte economie van Cuba. Het land werd overweldigd door het hogere aantal infecties en had hoge kosten aan het ziekenhuissysteem. Cuba heeft wel drie eigen vaccins ontwikkeld: Abdala, Soberana 02 en Soberana Plus.

De autoriteiten claimen dat de nationale biotech-industrie in staat is om tegen eind 2021 ten minste 100 miljoen doses van de vaccins te produceren. Daarmee wil de regering voor het einde van het jaar de hele Cubaanse bevolking vaccineren. Wat overblijft wil Cuba aanbieden aan buurlanden, zoals andere Caribische SIDS. Op 20 augustus had 27,8 procent van de 11,2 miljoen inwoners van het eiland de vereiste drie doses van een van de lokaal geproduceerde vaccins gekregen.

Op 11 augustus kondigde de directeur van de Pan American Health Organization (PAHO), Carissa F. Etienne, aan dat PAHO haar fondsen zou gebruiken om landen in de Latijns-Amerikaanse en Caribische regio te helpen voldoende vaccins te verwerven om de verspreiding van Covid-19 tegen te gaan. Het aantal covid-gevallen in het Caribisch gebied is sterk toegenomen, stelde Etienne, vooral in de Bahama's, Cuba, Jamaica, Martinique, Puerto Rico en Dominica – allen SIDS met uitzondering van Puerto Rico.

De pandemie heeft ernstige gevolgen gehad voor het toerisme, waarvan veel Caribische economieën en SIDS in het algemeen afhankelijk zijn. Volgens officiële cijfers zijn de inkomsten uit toerisme in Cuba in 2020 gedaald tot 1,15 miljard dollar, een daling van 56,4 procent ten opzichte van 2019.

Naast deze binnenlandse problemen vormt de aanscherping van het embargo van de VS een ernstige belemmering voor de Cubaanse economie. Deze kromp in de eerste helft van dit jaar met 2 procent, na een krimp van 10,9 procent in 2020. Herstel zal afhangen van het beteugelen van de epidemie en het aantrekken van de toeristische sector.

(Met berichtgeving door Luis Brizuela uit Havana.)