De roep om democratie in Myanmar laat kledingarbeiders in de steek

In Myanmar zit de kledingindustrie in het slop sinds de militaire coup. Overheden, kledingmerken en vakbonden treden op tegen de junta. Ze leggen economische sancties op of zijn gevraagd hun bestellingen in te trekken. Kledingarbeiders zijn daar de dupe van: meer dan 250.000 van hen zijn al ontslagen.

In een kledingfabriek aan de rand van Yangon, de grootste stad in Myanmar, is Zin Mar Htun al de hele nacht lang aan de slag. Ze stemde in met onbetaalde overuren in de hoop haar job als naaister te kunnen behouden.

Sinds de militaire coup in februari zijn er al meer dan 250.000 jobs verdwenen in de kledingindustrie in Myanmar. De staatsgreep veroorzaakte opschudding in de markt. Internationaal zijn namelijk economische sancties opgelegd tegen de generaals die de macht gegrepen hebben. Wie tegen de junta protesteert, hoopt echter dat die sancties verlengd worden.

Ook vakbondsleiders staan op de balustrades sinds de coup. Zij vragen buitenlandse modemerken en overheden om de handelsrelaties met Myanmar op te schorten, in de hoop de junta onder druk te zetten. Maar veel vakbonden vrezen dat arbeiders zoals Zin Mar Htun daar de prijs voor zullen betalen.

“Ik kan enkel eten en overleven met dank aan de fabrieken”, getuigt de kledingarbeidster. We konden haar spreken op een zeldzame vrije dag. Meestal is ze dagen aan een stuk in de weer als naaister in een fabriek die levert aan Europese modemerken. “Mocht ik deze baan niet hebben, zou ik moeten bedelen. Naaien is het enige wat ik kan.”

Geen mensenrechten? Geen handelsvoordeel!

Zin Mar Htun verdient maandelijks 180.000 kyat, oftewel zo’n 100 dollar. Dat is minder dan voordien, want haar bazen zijn gestopt met betalen voor de overuren die ze moet presteren.

De organisatie Workers’ Solidarity League of Burma heeft een enquête afgenomen bij 400 arbeiders. Daarvan waren er nog 290 aan de slag in kleding- en schoenenfabrieken, de anderen waren reeds ontslagen. Maar liefst 97 procent van de ondervraagde arbeiders zegt niet akkoord te zijn met de manier waarop vakbonden de economische sancties ondersteunen via hun campagnes.

In oktober heeft het Europees Parlement opgeroepen om de handelsafspraken met Myanmar te herbekijken. Dit was het resultaat van de druk die vakbonden en andere mensenrechtenorganisaties gezet hebben.

Door de handelsafspraken met Europa heeft de kledingindustrie in Myanmar het afgelopen decennium een enorme vlucht vooruit genomen. De regeling die dat mogelijk maakte, heet de EBA-regeling, wat staat voor “Everything But Arms” oftewel “alles behalve wapens”. Dankzij die regeling is het mogelijk voor ontwikkelingslanden om belastingsvrij producten uit te voeren. Dat heeft ervoor gezorgd dat de kledingindustrie in 2019 goed was voor dertig procent van alle export in het land. De totale waarde van de industrie was toen 6,5 miljard dollar, blijkt uit VN-data. Dat is een veelvoud van de waarde in 2011, toen de sector 1 miljard dollar waard was.

Critici zijn streng voor die EBA-regeling. Het statuut zou enkel toegekend worden aan landen die zich inzetten voor de mensenrechten. Dat zou niet langer van toepassing zijn, vinden ze, aangezien de coup al het leven gekost heeft aan 1200 burgers en de arbeidsomstandigheden enorm verslechterd zijn. “Het democratiseringsproces in Myanmar is tenietgedaan door de staatsgreep”, klinkt een resolutie van het Europees Parlement van 7 oktober. “Dat ondermijnt de voorwaarden die van toepassing zijn om het EBA-statuut toe te kennen.”

Arbeiders aan het front

Voor de afzetting van Nobelprijswinnaar Aung San Suu Kyi, die overigens vorige week vastgehouden is nadat ze de coronamaatregelen zou overtreden hebben, zag de sector er helemaal anders uit. In kledingfabrieken in Myanmar werkten toen zo’n 700.000 mensen. Het merendeel bestond uit jonge vrouwen die geld verdienden voor hun families op het platteland.

Sinds de coup hebben vakbonden hun netwerken ingeschakeld om arbeiders te betrekken in hun protesten en stakingen tegen de junta. Deze sector heeft al erg geleden onder de coronacrisis, klinkt de boodschap van arbeidsrechtenorganisaties.

De noodtoestand of staat van beleg is afgekondigd in industriegebieden met fabrieken. In diezelfde zones hebben brandstichters al vuurhaarden aangestoken. Vakbonden klagen steen en been dat de arbeidsrechten waar ze tien jaar lang zo voor gestreefd hebben nu teruggedraaid worden.

Meer dan 250.000 ontslagen zijn in de eerste helft van 2021 gevallen. Wie kon aanblijven, zag zijn werkrooster krimpen met meer dan de helft minder uren, zegt de Internationale Arbeidsorganisatie (ILO).

Te midden van zoveel economische en politieke chaos zijn de belangen van fabrieksbazen en het leger op één lijn gekomen, zeggen activisten. Zij citeren uit rapporten die stellen dat ze samenwerken om vakbondsleiders in de kiem te smoren. “Arbeiders worden in het holst van de nacht uit hun bed gelicht en gearresteerd”, schreef de globale vakbond IndustriALL aan de Europese Commissie. “Eens ze vastzitten martelt het leger of de politie hen zo erg, soms met de dood tot gevolg.” De militaire junta is benaderd, maar gaf hierop geen commentaar.

Deze vakbondsfederatie, die vanuit Genève opereert, staat achter een campagne van meer dan 180 Myanmarese vakbonden en middenveldsorganisaties. Hun eis? Verbreek alle economische banden met het land. Khaing Zar Aung is voorzitter van de Industrial Workers Federation of Myanmar en een van de leiders van de campagne. Volgens haar weegt het mogelijke massale banenverlies niet op tegen de miljoenen mensen die nu al “honger lijden” door de economische impact van de coup.

Op de rand van de afgrond

De Verenigde Naties waarschuwen al sinds april dat tegen 2022 twaalf miljoen mensen in de armoede kunnen belanden, de hoogste armoedegraad sinds 2005. Daarmee staat Myanmar volgens de VN “op de rand van de afgrond op economisch vlak”.

Khaing Zar Aung zit naast haar voorzitterschap ook in de raad van bestuur van de vakbondsconfederatie van Myanmar. Die raad heeft volgens haar unaniem haar steun uitgesproken voor economische sancties. Hiermee legt ze het rapport met vierhonderd geïnterviewde arbeiders die zo goed als allemaal tegen de sancties zijn naast zich neer.

“Als je wil kan ik 4000 of gerust zelfs 40.000 handtekeningen verzamelen van arbeiders die hiermee instemmen”, zegt ze aan de lijn vanuit Duitsland. Ze is in Europa om donaties op te halen voor arbeiders die zonder baan dreigen te vallen eens de sancties doorgevoerd worden. “We doen dit omdat we erin geloven.”

Critici vrezen echter dat nog meer economische sancties een onomkeerbare impact zullen hebben op de sector. Dat zou betekenen dat arbeiders een nog groter risico lopen om zonder werk of inkomen te vallen dan nu al het geval is.

Race to the bottom

Het is niet ondenkbaar dat kledingmerken zich zouden terugtrekken uit Myanmar. Vooral de merken die zich nu al uitspreken over betere arbeidsrechten binnen de sector, zouden daartoe geneigd zijn. Dat zegt Richard Horsey, een voormalige vertegenwoordiger van de ILO in Myanmar. “Merken met hogere standaarden zouden de markt verlaten. Daarop zou pas de echte race to the bottom beginnen.”

In dat vacuüm zouden producenten die minder inzitten met arbeidsrechten kunnen springen. Zo ziet Horsey westerse merken hun productie verplaatsen naar concurrerende landen zoals China, Cambodja en Bangladesh. Dat zou mogelijk een doodsvonnis kunnen betekenen voor de sector, zegt hij.

Europese merken zoals H&M, Marks & Spencer en Primark hebben al laten weten dat ze de kant van de Myanmarese arbeiders willen kiezen. Ze worden hierin geadviseerd door Ethical Trade Initiative, een Britse waakhond, die een rapport voorbereidt over de huidige arbeidsomstandigheden in het land. De studie wordt begin volgend jaar verwacht. “Tot dat moment blijven we bij de bestellingen en leveranciers die we al hebben”, zegt een woordvoerder van Primark.

Niet weggaan

In een fabriek in Yangon is het armoe troef. Een lunchpauze in de Roo Win fabriek, een leverancier voor Europese modemerken, is ingekort tot een kwartiertje. Dat vertelt naaister Nyo Nyo Tan. Wie de vooropgestelde doelstellingen niet haalt, wordt bedreigd of lastiggevallen, voegt ze daaraan toe. Bovendien zijn vakbondsleiders en andere “dissidenten” al ontslagen door de bazen.

Maar, stelt Nyo Nyo Tan, werken onder deze slechte omstandigheden is nog steeds beter dan helemaal geen werk hebben. “Wij zijn nu eenmaal afhankelijk van werk uit andere landen”, stelt de vrouw, die zegt niet op de hoogte te zijn van de vraag naar meer economische sancties. “Daarom wil ik graag aan kledingmerken vragen om alsjeblieft niet weg te gaan.”