Waterzuivering en riolering kunnen duurzame visvangst in Grote Oceaan redden

In Honiara, de hoofdstad van de Solomon Eilanden  is de sloppenwijk Lord Howe Settlement spontaan gegroeid , aan de monding van de Mataniko rivier. Er wonen zo'n zeshonderd mensen, vaak in overvolle huizen aan de rand van het water. Naar schatting 40 procent van de 67.000 inwoners van de stad woont in dergelijke nederzettingen. Riolering is er niet. Slechts een derde van het grondgebied van de Solomon Eilanden heeft een rioleringssysteem dat het vervuilde water naar rivieren of naar de zee leidt.

"Dichtbevolkte gebieden, met name de steden en toeristische gebieden, produceren enorme hoeveelheden ongezuiverd rioolwater dat in zee en in de koraalriffen terecht komt”, zegt Johann Poinapen, directeur van het Instituut van Toegepaste Wetenschappen  aan de Universiteit van de Zuidelijke Stille Oceaan in Fiji. “Veel kustgemeenschappen hangen af van de visserij voor hun levensonderhoud. De  vervuiling van de lagunes en andere visgebieden brengt hun broodwinning in het gedrang."

De vissers van de eilanden in de Stille Oceaan opereren vooral dicht bij de kust, waar vinvissen, zeekomkommers, schelp- en schaaldieren leven, die 70 procent uit van de totale visvangst vormen en goed zijn voor 22 procent van de economie.

Stervende vissen en vergiftigde mensen

Afvalwater vormt een mondiaal probleem en veroorzaakt driekwart van de vervuiling van de oceanen. Alle staten in de Stille Oceaan duiden afvalwater als medeverantwoordelijk voor hun milieu-en gezondheidsproblemen. Dat gaat van gebieden in zee waar geen vis meer te bespeuren is, het afsterven van koraalriffen tot voedselvergiftiging na het eten van zeevruchten.

Monique Gagnon, expert in ecotoxicologie aan Curtin University in West Australië: "Het lozen van afvalwater in kustwateren vernietigt de habitat van het zeeleven. Rioolwater en etensresten in zee en rivieren leiden tot eutrofiëring. Deze overdaad aan voedingsstoffen in het water veroorzaakt een explosieve algengroei die het zeeleven volledig kan veranderen, de lokale vispopulatie verzwakken en invasieve soorten aantrekken.”

Algen

Afvalwater  veroorzaakt een overproductie van algen en blauwwieren. Giftige algenbloei kan alle vis en schelpdieren besmetten en koraalriffen doen afsterven, wat de visvoorraad doet slinken. Afvalwater brengt ook zuurstof in de ecosystemen onder water wat vissen doet afsterven door de verlammende ziekte Hypoxia. Bij de mens kan de consumptie van vis die biotoxinen bevat, tot ernstige ziekten leiden, zoals Paralytic Shellfish Poisoning (PSP) en Ciguatera.

Blijkens een studie over de zeevervuiling  rond de Marshall Eilanden in 2016  zijn negen op de tien onderzochte lagunes en kustgebieden sterk vervuild, vooral door ziektes uitgelokt door menselijk en  dierlijk afval. Op Samoa linkt het Ministerie van Gezondheid gevallen van tyfus met het eten van zeevruchten gevangen in vervuilde zones rond kustdorpen.

Toiletten en riolering

Het gebrek aan waterzuiveringssystemen voor het huishoudelijk water in steden en het gebrek aan riolering in landelijke gebieden leiden tot groeiende hoeveelheden vervuild water dat in zee terechtkomt. Vooral in stedelijke gebieden is het probleem acuut. Met weinig middelen oproberen de overheidsdiensten het hoofd te bieden aan de instroom van mensen die migreren vanuit landelijke gebieden. De steden groeien aan een razendsnel tempo van 4,7 procent per jaar op de Solomon Eilanden, 3,5 procent per jaar op Vanuatu en 2,8 procent in Papoea-Nieuw-Guinea.

De situatie in de hoofdstad van de Solomon Eilanden is typerend voor steden in heel Melanesië en zuidwestelijke Grote Oceaan.  "Rioolwater komt ongezuiverd in de Manatiko rivier terecht. Er staan ook toiletten langs de rivier, die er rechtstreeks in uitgeven", zegt Josephine Teaneki, voorzitter van de lokale vrouwengrep Vois Blong Mere.

Het stadsbestuur van Honiara heeft zich geëngageerd om betaalbare toiletten ter beschikking te stellen in de arme wijken. Er komt ook een ophaaldienst met septische tanks. Maar het gebrek aan middelen beperkt deze diensten tot een deel van de stad;

E.coli

"We hebben niet de capaciteit om dit in de hele stad gratis te voorzien, maar de septische tanks doen we voor al wie zo'n 45 euro kan betalen," zegt George Titiulu van de dienst gezondheid en milieu van het gemeentebestuur. Hij bevestigt dat er acute milieuproblemen zijn: "Onze steekproeven tonen een hoog gehalte aan E.coli-bacteriën in de Mataniko rivier ".

Het aandeel van de bevolking in de Grote Oceaan dat toegang heeft tot een goed rioleringssysteem is maar heel licht gestegen, van 29 procent naar 31 procent tussen 1990 en 2015, meldt de Wereldgezondsheidsorganisatie (WHO).  Bijna zeven miljoen mensen in de regio beschikken niet over riolering.

De voornaamste obstakels om de situatie te verbeteren, zowel op de Solomon Eilanden als in de andere eilandstaten, zijn het gebrek aan basisinfrastructuur, technische kennis en financiering. In de sloppenwijken is de uitdaging nog groter door de complexe gangbare landrechten en onzekere pachtrechten voor de bewoners. Bovendien zijn ze vaak gelegen in gebieden die gevoelig zijn voor natuurrampen, zoals overstromingsgebieden. 

Economische verliezen

Experten voorspellen dat de vernietiging van de habitat van mens en dier samen met de klimaatverandering en de overbevissing zal leiden tot een gestage achteruitgang van de kustvisserij. Voor de eilandbewoners kan dit aanzienlijke economische verliezen met zich meebrengen, een prijsstijging voor vis en minder voedsel. De regionale ontwikkelingsorganisatie Pacific Community voorspelt dat over 15 jaar juist 115.000 ton extra vis nodig is om de aangroeiende bevolking te voeden.

"De vervuiling door afvalwater aanpakken in de Stille Oceaan is geen eenvoudige opgave”, zegt Poinapen. “Mijn persoonlijke visie is dat alle betrokkenen, niet enkel overheden, zich mee moeten engageren om oplossingen te ontwikkelen en te realiseren. Dat vraagt bovendien om een brede aanpak, ook op het vlak van scholing, beleid en wetgeving. Maar om te beginnen moeten we iedereen wakker schudden met cijfers die de ernst van de zaak schetsen. Daar ontbreekt het momenteel nog aan. We weten dat er ernstige vervuiling is door afvalwater, maar we kunnen pas duidelijk maken hoe ernstig de situatie is als we de verschillende contaminanten in kaart hebben gebracht."

De eerste mondiale conferentie over een Duurzame Blauwe Economie en deze problematiek wordt gehouden van 26 tot 28 november in Nairobi, Kenia, i.s.m. Canada en Japan.