Gedeelde rivieren steeds vaker de inzet van conflict tussen landen

De Grote Ethiopische Renaissancedam in de rivier de Nijl werd in februari vorig jaar in gebruik genomen. Het wakkerde de spanningen tussen Ethiopië, Soedan en Egypte aan.

Deze drie landen zijn namelijk sterk afhankelijk van het water van de Nijl. Soedan en Egypte beschouwen de dam - die 4,6 miljard dollar gekost heeft - als een bedreiging voor hun levensbelangrijke watervoorraden. Ethiopië van zijn kant ziet de dam als essentieel voor zijn ontwikkeling.

Dit is slechts één voorbeeld van hoe conflicten kunnen ontstaan tussen staten die rivierbekkens delen. En er is een reëel risico dat zulke conflicten vaker zullen voorkomen naarmate de temperatuur wereldwijd stijgt.

Waterconflicten

Honderden rivieren worden gedeeld door twee of meer landen. Het delen van water kan een bron van samenwerking of conflict zijn. Dit hangt af van de economische, culturele en institutionele omstandigheden. Het hangt ook af van de historische relaties tussen landen.

Hoewel samenwerking historisch gezien de overhand heeft op conflict en grootschalige gewelddadige internationale conflicten tot nu toe uitgebleven zijn, bestaan er al heel lang spanningen over water. In verschillende stroomgebieden nemen ze ook toe.

Afrika heeft 66 rivierbekkens die (meerdere) grenzen overschrijden. Hiertoe behoren het stroomgebied van de Nijl en de stroomgebieden van Juba-Shebelle en het Turkanameer in de Hoorn van Afrika. We zien dat het risico op conflicten toeneemt naarmate de bevolking groeit, het watergebruik toeneemt en het klimaat verandert.

Er bestaat geen consensus over de precieze mechanismen die conflicten in dergelijke stroomgebieden aanwakkeren. Het is echter wel mogelijk om stroomgebieden te identificeren waar de risico's naar verwachting zullen toenemen.

In een recente studie die ik samen met drie wetenschappers van IHE Delft, de Universiteit van Utrecht en Wageningen University & Research heb uitgevoerd, hebben we drie mogelijke toekomstscenario's geschetst omtrent het risico op conflict in grensoverschrijdende stroomgebieden wereldwijd.

Samenwerking is alles

Onze studie voorspelt dat als er niets wezenlijks verandert aan de manier waarop we samenwerken rond water, en als de klimaatverandering verergert, er in 2050 zo’n 920 miljoen mensen zullen leven in stroomgebieden met een zeer hoog tot hoog risico op conflict.

Als landen hun watergebruik optimaliseren, de samenwerking versterken en meer doen om conflicten te voorkomen of te verzachten, kan dat aantal dalen tot 536 miljoen.

Waterverdragen en sterke supranationale organisaties vergroten de kans op langdurige, stabiele samenwerking tussen landen.

Een gebrek aan samenwerking tussen landen heeft echter nadelige gevolgen voor onder meer de aanpassing aan klimaatverandering, bescherming van het milieu en sociaaleconomische ontwikkeling.

Spanningen tussen landen over dergelijke kwesties kunnen ook overslaan naar andere sectoren, waardoor de regionale politiek in het gedrang komt.

Hoog of laag ambitieniveau

Onze resultaten laten zien dat bij een business-as-usual-scenario zo’n 920 miljoen mensen, van de 4,4 miljard mensen die in grensoverschrijdende stroomgebieden leven, tegen 2050 een zeer hoog tot hoog risico lopen om in een conflict verzeild te geraken.

In Afrika gaat het om mensen in Eritrea, Ethiopië, Rwanda, Oeganda, Kenia, Somalië, Burkina Faso, Mauritanië, Niger Mozambique, Malawi, Benin en Togo.

In het hoge ambitiescenario - waarbij goed nagedacht wordt over watergebruik en instellingen versterkt worden - daalt dit aantal tot 536 miljoen.

In het scenario met een laag ambitieniveau, met lichte verbeteringen in het watergebruik en institutionele veerkracht, zouden tegen 2050 ongeveer 724 miljoen mensen in stroomgebieden leven met een zeer hoog tot hoog risico op conflict.

Vooral stroomgebieden in Afrika en Azië zullen naar verwachting te maken krijgen met conflicten, omdat verschillende onenigheden hier met elkaar botsen. In Afrika hebben stroomgebieden vaak te maken met zaken zoals een groot verschil in stroming tussen diverse gebieden, en een beperkte beschikbaarheid van water. Ook zijn landen die stroomafwaarts liggen afhankelijk van zij die stroomopwaarts liggen.

De huidige spanningen in de Nijl over de Grote Ethiopische Renaissancedam kunnen bijvoorbeeld escaleren als Ethiopië besluit om verschillende nieuwe mega-waterkrachtdammen te ontwikkelen. Egypte en in mindere mate Soedan zijn sterk afhankelijk van de watervoorraden in het stroomgebied.

Wat betekent dit?

Ons onderzoek toont aan dat er mogelijk nog elf grote waterkrachtdammen kunnen worden gebouwd in het stroomgebied van de Nijl. Dit is gebaseerd op fysieke haalbaarheid, energieopbrengst en bouwkosten. De projectie houdt rekening met enkele beperkingen, zoals beschermde natuur.

Zeven van deze dammen zouden in Ethiopië worden gebouwd en de andere vier in Zuid-Soedan. De bouw van deze dammen zou plaatsvinden in een context van toenemende watertekorten, grote waterafhankelijkheid en beperkte economische middelen om watergerelateerde risico's aan te pakken.

Deze nieuwe dammen zouden de regionale gevolgen van klimaatverandering en de vraag naar water kunnen verergeren, vooral nu de bevolking en economie beide groeien. Hoewel wetenschappers niet kunnen voorspellen wanneer dit zal gebeuren, is een meerjarige droogte in het stroomgebied van de Nijl onvermijdelijk. Dit zal ernstige gevolgen hebben voor de toe-eigening van water door landen.

Het vooruitzicht van een meerjarige droogte in delen van het stroomgebied van de Nijl vereist nu al voorbereidingen. En zelfs als de impact van nieuwe dammen meevalt, kan het bijvoorbeeld beslissingen beïnvloeden van Egypte over toekomstige samenwerking rond de gedeelde rivier.

Twee andere grote stroomgebieden - de Juba-Shebelle in Kenia, Somalië en Ethiopië, en het Turkanameer in Kenia en Ethiopië - zullen in de toekomst ook een hoog risico op conflict kennen. Vandaag al komen meerdere problemen samen in deze twee rivierbekkens, zoals lokale conflicten, een lage ontwikkelingsgraad en een beperkte beschikbaarheid van water.

Zonder extra inspanningen kan dit tegen 2050 nog verergeren door de relatief hoge bevolkingsgroei en de gevolgen van de klimaatverandering, gezien het feit dat de regio niet beschikt over voldoende middelen om zich aan te passen.