Extreme droogte in zesde eeuw gaf islam vrije baan

Extreem droge omstandigheden werkten in de zesde eeuw na Christus de ondergang in de hand van het oude Arabische koninkrijk Himyar, stellen onderzoekers van de Universiteit van Basel in het tijdschrift Science. In combinatie met politieke onrust en oorlog verviel de regio door de droogtes in chaos. Dat creëerde de omstandigheden op het Arabische schiereiland waarin de islam zich als  nieuw opkomende religie snel kon verspreiden.

“De bevolking kende grote ontberingen als gevolg van hongersnood en oorlog. Daarin vond de islam een vruchtbare bodem: mensen zochten nieuwe hoop, iets dat mensen als gemeenschap weer bij elkaar zou kunnen brengen”, zegt Dominik Fleitmann, die het onderzoek leidde.

Stalagmiet als klimaatarchief

Zijn team reconstrueerde de geschiedenis van het Himyaritisch koninkrijk, de dominante macht op het Arabisch schiereiland van de tweede tot de zesde eeuw na Christus. In Jemen zijn er vandaag nog steeds ruïnes en sporen van ingenieuze irrigatiesystemen te zien. Door de groeisnelheid en samenstelling van een stalagmiet in een grot in hedendaags Oman te analyseren, kregen de onderzoekers een beeld van de hoeveelheid neerslag die er in de laatste decennia voor de omverwerping van het koninkrijk viel.

“Zelfs met het blote oog kun je aan de stalagmiet zien dat er een zeer droge periode van tientallen jaren moet zijn geweest”, aldus Fleitmann. Historische bronnen en registers die het waterpeil van de Rode Zee bijhielden, bevestigen dat de extreme droogte samenviel met de val van het rijk.

Voor het eens zo machtige Himyar brak in de zevende eeuw een periode van crisis aan. In die tijd worstelden de Himyarieten ook met politieke onrust en een oorlog in het noorden tussen het Byzantijnse en Sassanidische rijk. Maar volgens het onderzoek was het gebrek aan water doorslaggevend in de verzwakking van het rijk, dat uiteindelijk geleid heeft tot de verovering van Himyar door het naburige koninkrijk van Aksum, in hedendaags Ethiopië.

Loop van de geschiedenis veranderd

“Het belang van landbouw blijkt uit wijdverbreide terrasvormige velden in de hooglanden en talrijke irrigatiesystemen langs de woestijnrand”, stelt de studie. Jaren van aanhoudende droogte brachten volgens het onderzoek de voedselvoorziening in het gedrang en destabiliseerden zo het koninkrijk.

Het ontstane machtsvacuüm veroorzaakte grote politieke en sociaaleconomische veranderingen. Die transformatie heeft de weg geplaveid voor de uiteindelijke vestiging van de islam in het begin van de zevende eeuw, zo suggereert de studie.

In het huidig veranderend klimaat zijn er lessen te trekken uit het lot van Himyar, vindt Fleitman. “Dat veranderingen in het klimaat ertoe kunnen leiden dat staten worden gedestabiliseerd, en daarmee de loop van de geschiedenis veranderen, wordt vaak genegeerd.”