Hoe de wereld het pleit won tegen Somalische piraterij

In 2011 alleen al voerden Somalische piraten 212 aanvallen uit op de internationale scheepvaart, in een enorm gebied in de Indische Oceaan, de Rode Zee en de Golf van Aden. Die aanvallen kostten de wereldeconomie zo’n 18 miljard dollar per jaar, volgens cijfers van de Wereldbank.

De gewapende piraten voerden aanvallen uit tot 1000 zeemijl voor de kust van Somalië en gijzelden schepen en bemanningen. Dat leverde hen volgens de Wereldbank zo’n 400 miljoen dollar op tussen 2005 en 2012.

Het probleem leek onoplosbaar: marine-operaties door de machtigste landen ter wereld of ingrepen van schepen om zichzelf te beschermen: het leek allemaal niet te werken. De enige mogelijkheid leek ingrijpen op land zelf: de Somalische staat heropbouwen om de wortels van de piraterij aan te pakken. Het enige probleem was dat niemand daar veel zin in had na de Amerikaanse mislukkingen in Afghanistan en Irak.

Ommekeer

En toen volgde plots een ommekeer. In 2012 zakte het aantal incidenten tot amper tien, en daarna nog veel verder: sinds 2013 zijn amper twee schepen gekaapt.

Ik doe al drie decennia onderzoek naar internationale diplomatie, militaire strategie en vredesopbouw. Samen met een collega-specialist in Militaire Strategie heb ik de zaak van de Somalische piraten onderzocht. Academici en mensen op het terrein zijn het eens dat er vier belangrijke factoren mee hebben gespeeld in de oplossing van het probleem.

1. Het gedrag en de coördinatie van verschillende operaties tegen piraterij door de grootste strijdkrachten ter wereld, waaronder vijf permanente leden van de VN-Veiligheidsraad: de VS, Groot-Brittannië, Frankrijk, Rusland en China.
2. De implementering van dure beschermingsmaatregelen door de rederijen zelf, waaronder de inzet van gewapende bewakers.
3. De ontwikkeling van omvangrijke juridische middelen, die vervolging van piraten en gevangenisstraffen mogelijk heeft gemaakt.
4. Regionale capacity-building, die het mogelijk maakte om piraten in Somalië en de bredere regio gevangen te zetten.

Het verrassende is eigenlijk niet dat die vier factoren bleken te volstaan om de piraterij te stoppen. Wat de Somalische zaak speciaal maakt, is dat de internationale gemeenschap in staat bleek om daarin een akkoord te vinden, en ook te betalen voor de implementatie ervan.

De Somalische zaak is belangrijk omdat het een van de weinige succesverhalen is in de laatste jaren waar het gebruik van een beperkt machtsvertoon heeft bijgedragen aan een duurzame oplossing. De Somalische piraten werden gestopt, ook al veranderde de situatie in het land zelf niet significant.

Gezamenlijke actie

Theoretisch gezien kon die collectieve inspanning van de internationale gemeenschap eigenlijk niet, omdat veiligheid tegen piraterij een duur publiek goed is.

Dat betekent dat het erg veel kost om te bereiken, maar dat iedereen ervan kan genieten eens het er is. Zo’n probleem wordt zelden overwonnen in de internationale politiek: de meeste actoren geven er de voorkeur aan om mee te liften in plaats van bij te dragen aan de productie van het publieke goed.

In het geval van de Somalische piraterij hadden alle staten en reders er baat bij om anderen het probleem voor hen te laten oplossen. De implementatie van de vier factoren was erg duur: voor de staten die bijdroegen aan marine-operaties, en voor reders die zelfbeschermingsmaatregelen moeten nemen, waaronder het inhuren van gewapende bewakers.

Onze studie heeft geprobeerd te begrijpen hoe en waarom het probleem van collectieve actie toch werd overwonnen. De hoop was om iets te leren dat zou kunnen helpen bij het overwinnen van soortgelijke problemen in de toekomst.

Wat werkt

We ontdekten dat drie factoren verklaren waarom de hoeveelheid “meelifters” in het geval van Somalië tot een minimum kon worden beperkt.

De eerste was dat de Somalische piraten schepen aanvielen die toebehoorden aan alle vijf de permanente leden van de VN-Veiligheidsraad en aan alle grote rederijen. Dat bracht Frankrijk ertoe het voortouw te nemen in de militaire actie. De VS namen vervolgens het initiatief om een omvattende strategie te formuleren met de vier hierboven beschreven factoren.

De betrokkenheid van de Europese Unie en de Navo bij de marineoperaties maakte het voor hun lidstaten moeilijk om afzijdig te blijven. In totaal hebben achttien lidstaten schepen ingezet. China en Rusland steunden de door de Amerikanen geleide strategie en lanceerden hun eigen marine-operaties omdat ook hun schepen werden aangevallen.

Ten tweede hebben de VS een instelling opgericht, de Contact Group on Somali Piracy, die op maat was gemaakt om een brede strategie tegen piraterij te formuleren en te implementeren. De VS kozen zorgvuldig wie de verschillende werkgroepen zou leiden, zodat daarin alle actoren – statelijk en niet-statelijk – aanwezig waren die nodig waren om de maatregelen te implementeren.

En ten derde werkten de Somalische overheden nauw samen bij de inspanningen tegen piraterij. Ze stonden het gebruik van geweld tegen piraten toe in hun nationale wateren en op land. De Somalische overheden werkten ook samen bij de bouw en exploitatie van piratengevangenissen, betaald door internationale donoren. Dat maakte het mogelijk het piraterijprobleem te overwinnen, zonder nood aan grote ‘staatsopbouwende operaties’ die algemeen als een noodzakelijke voorwaarde voor succes werden beschouwd toen het piraterijprobleem in 2011 zijn hoogtepunt bereikte.

Gedeelde belangen

Jammer genoeg zal dat succesverhaal niet makkelijk te herhalen zijn. De Somalische piraten brachten op een uitzonderlijke manier machtige landen, de privésector en lokale en regionale belangen op één lijn.

Dat is bijvoorbeeld heel anders in de Golf van Guinea, aan de Westkust van Afrika. Daar zijn lokale staten heel wat minder happig op samenwerking om de piraterij de kop in te drukken.

Hetzelfde geldt voor een aanpak van de militaire coups in West-Afrika, waar Rusland, de drie westerse machten in de VN-veiligheidsraad en regionale landen uiteenlopende belangen hebben.

Het zijn net die gelijklopende belangen die essentieel bleken om de campagne tegen de Somalische piraten succesvol te maken.