Chaos in Soedan doet Al Qaeda dromen van terugkeer naar historisch bolwerk (OPINIE)

“Het moment van Soedan is aangebroken; chaos is onze kans om de zaden van de jihad te zaaien”, waarschuwde Abu Hudhaifa Al Sudani, een hooggeplaatste Al Qaeda-leider, in een manifest van oktober 2022.

Zijn woorden leken toen misschien nog voorbarig, maar een jaar nietsontziende burgeroorlog heeft Soedan nu precies in het soort chaos gestort waarin terroristische groeperingen gedijen. Het risico dat Al Qaeda terrein wint in het land is nu zeer reëel. Het brengt naar mijn mening niet alleen Soedan zelf in gevaar, maar ook de regionale – en mogelijk zelfs de mondiale – veiligheid.

Burgeroorlog

In april vorig jaar braken in Soedan gevechten uit tussen de Soedanese strijdkrachten en de paramilitaire ‘Rapid Support Forces’. Daardoor ontstond een machtsvacuüm dat extremisten graag willen opvullen.

De Rapid Support Forces hadden zich ontwikkeld onder de voormalige Soedanese president Omar al-Bashir, die Al Qaeda een hand boven het hoofd hield, en was ooit een bondgenoot van de president. Nu hebben de RSF hun greep op strategische gebieden als Darfoer en het zuiden van de hoofdstad Khartoum verstevigd.

Zowel de paramilitaire groepering als de strijdkrachten worden ervan beschuldigd islamistische strijders te rekruteren, waardoor de vrees wordt aangewakkerd dat de burgeroorlog – ongeacht de winnaar – in het voordeel van extremistische groeperingen zal uitdraaien.

Als onderzoeker op het gebied van defensiebeleid en terrorismebestrijding ben ik bang dat Soedan het risico loopt een nieuw bolwerk van Al Qaeda te worden – en een potentiële basis voor aanvallen op de VS en zijn bondgenoten. Een overwinning door de Rapid Support Forces in Soedan zou dan doen denken aan het Afghanistan van vóór 9/11, waar de controle van de Taliban de opkomst van Al Qaeda mogelijk maakte.

Al Qaeda-leden op zoek naar mogelijkheden om te bereiken wat in het Midden-Oosten niet lukte, geven nu al gehoor aan de oproepen om naar Soedan te gaan.

Tientallen jaren van onrust en extremisme

De spanningen in Soedan begonnen al tientallen jaren vóór de huidige gevechten: in 1989, toen al-Bashir de macht greep en het land radicaal-islamistische ideologieën oplegde. Hij voerde de sharia-wetgeving in en bood in 1991 onderdak aan Al Qaeda-leider Osama bin Laden. Onder het regime van al-Bashir zette Bin Laden trainingskampen op en breidde hij het financiële netwerk van Al Qaeda uit, waarmee hij de basis legde voor de terroristische aanslagen van 9/11.

In 1996 dwongen internationale sancties Soedan om Bin Laden het land uit te zetten.

Maar al-Bashirs steun van de Janjaweed-militiegroep, de architecten van de genocide in Darfoer in 2003, verstevigde zijn band met islamistische extremisten verder. Vanwege kritiek doopte al-Bashir in 2013 de Janjaweed om tot de Rapid Support Forces, waarbij voormalig Janjaweed-lid Mohammed Hamdan “Hemeti” Dagalo tot leider werd benoemd. Maar militie behield haar brutale tactieken.

De staatsgreep van 2021, georkestreerd door generaal Abdel Fattah al-Burhan van de Soedanese strijdkrachten en Hemeti van de Rapid Support Forces, ontaardde al snel in een machtsstrijd tussen de twee.

Vandaag zet de paramilitaire groep, met Hemeti aan het roer, haar onderdrukkende campagne in West-Darfoer voort. Daarbij is mogelijk ook sprake van etnische zuiveringen tegen de inheemse Masalit-bevolking.

Een aanval op een gevangenis in april vorig jaar, volgens het Soedanese leger de schuld van de rebellen van de Rapid Support Forces, maakte de ontsnapping van de bondgenoten van al-Bashir mogelijk. De voormalige president zelf verblijft wel onder bewaking in het ziekenhuis.

In het hart van de jihad

Door de problemen in het Midden-Oosten en Oost-Europa zou het Westen wel eens de crisis in Soedan over het hoofd kunnen zien, en daarmee ook het potentieel dat die crisis biedt voor Al-Qaida. Nochtans koestert de groep al lang de ambitie om naar Soedan terug te keren.

Ook na zijn uitwijzing bleef Bin Laden het belang van Soedan in zijn plannen voor de mondiale jihad benadrukken. Dat blijkt uit een geluidsband en dagboekaantekeningen uit 2006, waarin hij Soedan een cruciale operationele basis noemde.

En vorig jaar bleek uit een publicatie van een sleutelfiguur van Al Qaeda, Ibrahim al-Qussi, dat Bin Laden een investering van 12 miljoen dollar uitsluitend voor de jihad in Soedan had bestemd, wat de relevantie van de regio voor Al Qaeda benadrukt.

Maar de aantrekkingskracht van Soedan op extremisten reikt verder dan de banden met Bin Laden. Soedan vormt een strategische brug tussen Noord-Afrika en Afrika ten zuiden van de Sahara, en is daardoor een belangrijke locatie voor islamistische extremisten die hun invloed in de regio willen uitbreiden.

In Afghanistan herstelde Al Qaeda zijn aanwezigheid meteen na de terugtrekking van de VS in 2021. Onder het bewind van de Taliban werden trainingskampen en madrassa’s opnieuw geopend.

Maar ook daar was Al Qaeda intussen al lang geleden geëvolueerd van een gecentraliseerde organisatie naar een gedecentraliseerd netwerk met mondiale banden, van het Arabische schiereiland en het Indiase subcontinent helemaal tot Afrika ten zuiden van de Sahara en de Sahel. 

Historische banden, nieuwe ambities

Recente ontwikkelingen onderstrepen de toegenomen focus van Al-Qaida op Soedan. Ze worden aangejaagd door de gedetailleerde uitbreidingsplannen van de Soedanese Al Qaeda-leider Abu Hudhaifa al-Sudani. De voormalige medewerker van Bin Laden, met een beruchte achtergrond in Afghanistan en Irak, riep opnieuw op tot jihad.

Het manifest van al-Sudani, “Nu zijn de gevechten begonnen: oorlogsbrieven aan de Mujahedeen in Soedan”, beschrijft niet alleen een strategie van gerichte aanvallen en guerrilla-oorlogsvoering in heel Soedan, maar ook een visie van een jihad die zich uitstrekt van Dongola in het noorden van het land tot Darfoer in het zuiden, met Khartoum als commandocentrum. 

Al Qaeda zwengelde die dreiging nog aan in een boodschap op de 22ste verjaardag van 9/11: “Het is maar een kwestie van tijd voor een volgende aanval die veel groter zal zijn dan 9/11”.

Die verklaring, in combinatie met de toenemende aanwezigheid van de groep in conflictgebieden als Niger en Libië, wijst erop dat de groep over de hele wereld Amerikaanse belangen viseert. Ook een VN-rapport uit 2022 concludeert dat Al Qaeda werkt aan grootschalige aanslagen, mogelijk op zee.

Wat een extremistische machtsovername zou betekenen

We mogen het potentieel van Al Qaeda in het grondstoffenrijke Soedan niet onderschatten. Uit de geschiedenis blijkt dat de operaties van de groep vanuit het arme Afghanistan vernietigend konden zijn. In Soedan, dat over grote rijkdommen aan olie, goud en vruchtbare grond beschikt, kunnen die capaciteiten nog veel groter zijn.

Soedan biedt een lucratieve basis voor al wie er aan de macht is. Banden smeden met beide kampen in de burgeroorlog zou ongetwijfeld enorme winst betekenen voor Al Qaeda als een van de beide wint. En de toegang van Soedan tot de Rode Zee maakt de bedreiging zo nog groter dan Irak en Afghanistan samen. 

Een commandocentrum in Soedan zou ook bondgenoten in Jemen, Somalië en de Sahel versterken, regionale conflicten op de spits drijven en de handelsroutes via de Rode Zee bedreigen. Opvallend: een VN-rapport in 2022 concludeerde dat de maritieme capaciteiten van Al Qaeda toenemen.

De terugkeer van Al Qaeda in de regio kan leiden tot meer piraterij, militaire blokkades en wapenhandel, escalerende regionale spanningen en bredere geopolitieke onrust. 

Maar terwijl de Verenigde Staten vooral bezig zijn met oorlogen in Europa en het Midden-Oosten en China proberen te counteren, lijkt Soedan steeds lager op het prioriteitenlijstje te belanden. Om het nog ingewikkelder te maken, moeten de VS ook rekening houden met de bondgenoten in de Golf, die verschillende kampen in de Soedanese burgeroorlog steunen.

Met beperkte middelen, overweldigd door andere bedreigingen en afkerig door decennia van betrokkenheid in het Midden-Oosten, is de VS slecht gepositioneerd om de opmars van Al Qaeda in Soedan te stoppen.

Maar nu Soedan steeds meer begint te neigen naar een hub voor wereldwijde terreur, kan de inzet niet hoger zijn. Historische voorbeelden zoals Afghanistan of de opmars van IS in Irak en Syrië tonen wat de kosten daarvan kunnen zijn.

-

Deze opinie is oorspronkelijk verschenen bij IPS-partner The Conversation.