Mega-olieproject in uiterste noorden van Rusland bedreigt inheemse gemeenschappen in Noordpoolgebied

Gennady Schukin is zojuist teruggekeerd naar zijn flat in de stad Dudinka, boven de poolcirkel, na een reis van 600 kilometer om zijn rendieren te verzamelen.

In deze tijd van het jaar zijn jagen en vissen in dit afgelegen noordelijke deel van Rusland dé bronnen van inkomsten voor Schukins gemeenschap. Schukin vertegenwoordigt als leider van zijn gemeenschap de inheemse Dolgan-bevolking die op het Taymyr-schiereiland woont - zo’n 11.000 mensen. Hij werd in 1962 geboren in een familie van rendierherders, zoals veel andere Dolgan in de regio. Hij heeft een seizoensgebonden, nomadische levensstijl behouden en verdeelt zijn tijd tussen stad en wildernis.

Maar deze manier van leven wordt bedreigd door een mega-olieproject in de regio, vertelt Schukin vanuit zijn stedelijke woonplaats.

Een paar honderd kilometer stroomafwaarts langs de Yenisei, aan de oevers van de Karazee, staat staatsoliebedrijf Rosneft op het punt te beginnen met de bouw van een van Ruslands grootste olieprojecten. De ontwikkeling zal een gigantisch en kwetsbaar ecosysteem omvormen tot een industrieel centrum ter waarde van miljarden dollars.

Rosneft zegt dat het Vostok Oil-project in twee olievelden naar schatting zes miljard ton oliereserves zal aanboren, 30 miljoen ton olie zal produceren in 2024 en tegen 2030 100 miljoen ton per jaar zal bereiken. 

Dieren- en mensenrechten 

De plannen omvatten de bouw van vijftien steden voor 400.000 oliearbeiders, een haven, twee luchthavens, 800 kilometer pijpleiding en 3.500 kilometer aan elektriciteitsleidingen.

Dit netwerk van pijpleidingen, wegen en elektriciteitsleidingen doorkruist de Arctische toendra, een boomloze vlakte waarover rendieren hun vele honderden kilometers afleggen. In een videogesprek zegt Schukin via een Russische vertaler bang te zijn voor de impact van het project op de inheemse bevolking.

Als pijpleidingen niet minstens drie meter boven de grond worden gelegd, kunnen rendieren niet vrij over het land reizen, wat hun toch al afnemende aantal verder bedreigt. De plannen voor een enorme haven om de olie op tankers over de Noordelijke IJszee te exporteren, dreigen bovendien de migratie van vis stroomopwaarts, naar de rivieren en meren van het schiereiland, te belemmeren.

“Wij zijn deel van de natuur, dus het is geen optie om de natuur en onze traditionele levensstijl te scheiden”, zegt Schukin. “Dit betekent dat als ze onze natuurlijke omgeving schenden, ze onze rechten schenden.”

Geen nieuwe investeringen in olie en gas

Het noordpoolgebied warmt twee keer zo snel op als de rest van de wereld. Het smeltende poolijs wordt gezien als een kans voor Rosneft, dat van plan is zijn olie via de noordelijke zeeroute naar Europa en Aziatische markten te exporteren. De winning en export van miljarden vaten olie in een van de meest kwetsbare omgevingen ter wereld kan alleen lucratief zijn op een gevaarlijk oververhitte planeet.

Volgens het Internationaal Energie Agentschap (IEA) moeten nieuwe investeringen in de olie- en gasproductie voor het einde van het jaar worden stopgezet als de wereld de opwarming van de aarde wil beperken tot 1,5 graad - het doel van het klimaatakkoord van Parijs. De olieproductie zou dit decennium jaarlijks met 4 procent moeten dalen om op schema te zijn voor de doelstelling van anderhalve graad.

Maar de Russische regering steunt de uitbreiding van de olie- en gasproductie in het noordpoolgebied als onderdeel van bredere plannen om de hulpbronnen van de regio aan te boren, de bevolkingsgroei én de economische groei te stimuleren. Volgens de Arctische strategie van 2035 zou de olieproductie tussen 2018 en 2035 met 66 procent moeten groeien.

Groene vaten olie

De Russische president Vladimir Poetin beschreef het Vostok Oil-project als “ambitieus en veelbelovend” en als een project dat “de positie van Rusland in het noordpoolgebied zal versterken”.

Rosnefts strategie is niet zonder risico. Uit een rapport van Carbon Tracker uit 2020 bleek Rosneft een van de olie- en gasbedrijven is met het hoogste risico op wegvallende activa vanwege de dalende vraag naar fossiele brandstoffen, als de wereld de klimaatdoelstellingen probeert te halen. Uit het rapport bleek dat 70 tot 80 procent van de langetermijninvesteringen van Rosneft hierdoor zou kunnen stuklopen.

Rosneft's CEO Igor Sechin is niettemin optimistisch over de toekomst. “Het potentieel van het Vostok Oil-project, de hoge kwaliteit van de olie en het economische model maken dit project tot een van de meest aantrekkelijke investeringen in de wereldwijde energie-industrie”, zei hij onlangs.

Toen Sechin eerder deze maand op het Petersburg International Economic Forum sprak, zei hij dat het project ‘groene vaten olie’ zal produceren. Hij vertelde dat de ecologische voetafdruk van het project 75 procent lager zal zijn dan het gemiddelde van andere grote nieuwe olieprojecten, aangezien methaangas en windenergie zullen worden gebruikt om de productie aan te drijven. Het lage zwavelgehalte van de olie, zei hij, betekent bovendien minder uitstoot bij het raffinageproces.

Die claim is moeilijk te verifiëren zonder toegang tot de volledige bedrijfsgegevens, zegt David Linden, hoofd energietransitie bij Westwood Energy Group, een adviesgroep voor de energie-industrie. Hoe dan ook moet de uitspraak gezien worden in de context waarin Rosneft actief is. De claim komt uit op ongeveer 12 kg CO2 uitstoot per geproduceerd vat. Het Zweedse bedrijf Lundin beweert ‘groene olie’ te verkopen voor slechts 0,45 kg CO2 per vat.

Volgens Axel Dalman, olie- en gasanalist bij Carbon Tracker, is het voor Rosneft “zeker mogelijk” om de uitstoot van het productieproces met 75 procent te verminderen. Maar dat gaat voorbij aan het veel grotere aandeel van de uitstoot die ontstaat bij de verbranding van de olie. “Dit ‘groene vaten olie’ noemen is nogal misleidend als je bedenkt dat 85 procent van de uitstoot van een vat olie plaatsvindt in de consumptiefase”, aldus Dalman.

Beschermde natuur

En voordat er één vat olie is verbrand, hebben milieuactivisten ernstige zorgen geuit over de impact die de plannen hebben op het kwetsbare Arctische milieu. Zij stellen dat het project inbreuk maakt op een beschermd natuurgebied.

Het Taymyr-schiereiland is rijk aan natuurlijke hulpbronnen, waaronder kolen, olie, gas en nikkel en koper. Die laatsten worden gebruikt voor de productie van batterijen; de vraag ernaar zal naar verwachting toenemen. Maar deze industrieën kennen eisen nu al een hoge tol van de natuur.

“Dit is een van de meest vervuilde gebieden van Rusland”, vertelt Rodion Sulyandziga, een prominente verdediger van de rechten van inheemse volkeren in Rusland.

In mei 2020 lekte naar schatting 20.000 ton diesel in de bodem en rivieren rond de stad Norilsk, enkele tientallen kilometers ten oosten van Dudinka. Dat gebeurde nadat een brandstoftank van een dochteronderneming van de Russische nikkel- en kopergigant Nornickel was ingestort.

Milieuactivisten beschreven de natuurramp als een van de grootste lekken in de Russische geschiedenis. De ramp zou de zoetwaterecosystemen zeker tien jaar lang kunnen vervuilen. Het bedrijf werd door de rechtbank veroordeeld tot betaling van bijna 1,7 miljard euro aan compensatie voor de lekkage - de hoogste boete voor milieuschade ooit in Rusland.

Ook zijn er langdurige gevolgen voor de gezondheid van inheemse gemeenschappen, zegt Schukin, aangezien de gelekte olie de vis vergiftigt die mensen eten. 

‘Kampioen olielekken’

Volgens Greenpeace Rusland was dit een van de honderden olie-ongelukken die elk jaar in Rusland plaatsvinden. Rosneft wordt daarbij genoemd als een van de ergste overtreders. Tussen januari en april van dit jaar zijn ten minste drie grote olielekkages in verband gebracht met Rosneft-dochterondernemingen in Rusland. In 2015 werd het bedrijf aangeklaagd nadat een pijpleidinglek in Siberië resulteerde in olieachtig water dat achtertuinen inliep en uit de kranen van de lokale bevolking stroomde.

En in 2011 stelde een rapport van de milieuwaakhond van de regering Rosneft verantwoordelijk voor 2727 olielozingen in de grootste olieprovincie van Rusland, Yugra. Dat staat gelijk aan ongeveer 75 procent van alle olielozingen in de regio.

“Rosneft is kampioen olielekkages in Rusland”, zegt Vladimir Chuprov, campagneleider bij Greenpeace Rusland. “Uit eerdere ervaringen met Rosneft in bestaande olievelden zien we geen aanwijzingen dat het bedrijf olierampen in de toekomst zal vermijden.” 

Maar het is moeilijk om bedrijven ter verantwoording te roepen in een deel van Rusland dat voor buitenstaanders gesloten is. Wie de regio wil bezoeken, heeft een speciale vergunning van de autoriteiten nodig. Dat maakt het moeilijk voor ngo's om de ontwikkelingen in de regio te volgen.

“Je kunt je olie zo groen noemen als je wilt, maar het blijft olie”, zegt Simon Kalmykov, energieadviseur bij de ngo Bellona. “En de grootste bedreiging van olie is dat het elk oppervlak dat het aanraakt kan besmetten.”

Vanuit Moermansk, een stad aan de Barentszzee in het noordwesten van Rusland, vertelt Kalmykov dat de omvang van het project de kans op een olielek bijna onvermijdelijk maakt. En ondanks geavanceerde technologieën om gelekte vloeistoffen op te ruimen, maken de barre Arctische omstandigheden het opruimen veel moeilijker.

‘Zet inheemse bevolking centraal in de discussie’ 

Een woordvoerder van Rosneft noemde de vragen van Climate Change News “verrassend” en weigerde rechtstreeks te reageren op de beweringen. In het algemeen stelt het bedrijf: “Als verantwoordelijke producent van energiebronnen en lid van het UN Global Compact, laat Rosneft zich leiden door de principes en doelen van de VN rond duurzame ontwikkeling. Daarnaast besteedt het veel aandacht aan CO2-beheer en hulp aan de inheemse volkeren van het noorden.”

De hoop is groot dat het project banen en economische kansen zal creëren in een gebied dat centraal staat in het plan van president Poetin om de economie nieuw leven in te blazen. Rosneft belooft met het project 100.000 nieuwe banen in het gebied te scheppen, maar zonder de juiste vaardigheden en training zullen inheemse mensen die waarschijnlijk mislopen, denkt Schukin.

Hij eist een schriftelijke overeenkomst van Rosneft waarin het bedrijf belooft onderwijs en training te bieden, zich in te zetten voor milieubescherming, de inheemse rechten op vissen en jagen te respecteren en te investeren in infrastructuur in de honderd inheemse nederzettingen in de regio. Formeel overleg heeft nog niet plaatsgevonden.

“We willen geen economische ontwikkeling als motor voor investeringen in de regio tegenhouden. Wij, inheemse volkeren, proberen positief te denken. Maar tegelijkertijd maken we ons grote zorgen over de impact op het milieu”, aldus Schukin. “De regering zou haar beleid ten aanzien van Arctische ontwikkeling volledig moeten omgooien. Het moet een milieustrategie ontwerpen die de inheemse bevolking in het middelpunt van de discussie plaatst.”

-
Dit artikel is oorspronkelijk verschenen bij IPS-partner Climate Home News.