Plotse stijging van oceaantemperatuur verpulvert eerdere records: wat is er aan de hand?

In 2023 werden onze oceanen warmer dan ooit tevoren in de metingen. Onze meetinstrumenten bieden 150 jaar aan data, maar dankzij indirecte metingen kunnen we veel verder in het verleden kijken. We kunnen stellen dat de oceanen nu warmer zijn dan ooit eerder in de menselijke beschaving, en zelfs flink daarvoor. Ze zijn nu waarschijnlijk warmer dan in de voorbije honderdduizend jaar.

Helemaal onverwacht is dat niet: de oceaantemperaturen zijn al gestaag aan het stijgen door de klimaatverandering en het is dus logisch dat recordjaren vaker voorkomen.

Het laatst gebeurde dat in 2016, na een eerder recordjaar in 2015. Het laatste kouderecord daarentegen is al een tijdje geleden: vroeg in de twintigste eeuw.

Wel heel uitzonderlijk is de enorme - en aanhoudende - piek in de wereldwijde oceaantemperaturen sinds april vorig jaar. 2023 breekt het record van 2016 met een verbijsterende 0,25 graad Celsius. Dat is heel wat anders dan de voorbije recordjaren, die allemaal minder dan 0,1 graad verschilden van het vorige record.

Hoe komt dat? De klimaatverandering speelt natuurlijk een belangrijke rol, maar die verklaart de plotse piek niet. Klimaatfenomenen zoals El Niño spelen waarschijnlijk een rol, naast toevallige gebeurtenissen en mogelijk ook een vermindering in de zwaveluitstoot van de scheepvaart. Wetenschappers over de hele wereld zijn op zoek naar een uitleg.

Hoe groot is de piek?

De hittepiek is duidelijk zichtbaar in de temperatuurdata van het oceaanoppervlak, die voor bijna de hele wereld beschikbaar zijn.

De gestage trend springt meteen in het oog: eerdere jaren in het blauw op de grafiek zijn doorgaans koeler dan latere jaren (in het rood), en dat toont de onophoudelijke voortgang van de klimaatverandering. Maar ook binnen die trend zijn er extremen. In 2023 en 2024 zie je een duidelijke sprong tegenover de vorige jaren.

Die piek is overal zichtbaar: zowel de oceanen in het zuidelijke als het noordelijke halfrond en de tropen zien recordtoenames.

Wat verklaart de piek?

We hebben nog geen complete verklaring voor de recordpiek. Maar het is erg waarschijnlijk dat verschillende factoren meespelen.

Ten eerste natuurlijk de meest voor de hand liggende factor: de klimaatverandering. Elk jaar warmt de oceaan meer en meer op door het broeikaseffect: meer dan 90 procent van de opwarming die door de mens wordt veroorzaakt, gaat de oceanen in.

Die constante opname van extra hitte resulteert in een geleidelijke opwarming van het water, een trend die mogelijk zelfs aantrekt. Maar het is niet genoeg om de recente piek te verklaren.

Daarnaast zijn er de natuurlijke factoren. De ontwikkeling van El Niño in juni vorig jaar heeft zeker een belangrijke rol gespeeld.

El Niño en tegenhanger La Niña zijn twee uitschieters van een natuurlijke ‘oscillatie’ in de tropische oceaan: de ‘Zuidelijke Oscillatie’. Die transporteert hitte vanuit de diepere wateren naar de oppervlakte van de oceanen. El Niño brengt warmer water naar de oppervlakte, La Niña, doet het omgekeerde.

In de grafieken kun je de impact van El Niño op tijdelijke temperatuurpieken duidelijk onderscheiden binnen de langere trend van de geleidelijke opwarming.

Maar zelfs de combinatie van de klimaatverandering en El Niño is niet genoeg om alles te verklaren. Ook andere oscillaties die hitte transporteren, zoals de Indische Oceaandipool of de Noord-Atlantische Oscillatie kunnen een rol spelen.

En het is ook mogelijk dat onze succesvolle pogingen om de luchtvervuiling door de scheepvaart aan banden te leggen een ongewenste bijwerking heeft: meer opwarming. Als er minder fijnstof in de atmosfeer zit, kunnen meer zonnestralen het aardoppervlak bereiken.

Maar waarschijnlijk speelt er ook een deel toeval. Chaotische weersystemen boven de oceaan kunnen het wolkendek verminderen, waardoor meer zonlicht het zeewater bereikt. Of die systemen kunnen winden verzwakken, waardoor er minder verkoelende verdamping is.

Waarom is dit belangrijk?

Voor ons lijkt een warmere oceaan best aangenaam. Maar die extra hitte manifesteert zich onder water als een serie van hittegolven als nooit tevoren. En de organismen in de oceaan zijn behoorlijk gevoelig voor hun omgevingstemperatuur. Als hittegolven te vaak voorkomen en te lang duren, moeten die organismen verhuizen of sterven ze.

Mariene hittegolven kunnen dus leiden tot massale sterfte of massamigratie van zeezoogdieren, zeevogels, vis en ongewervelden. Dat kan op zijn beurt essentiële zeewierbossen en zeegrassen doen afsterven, waardoor de dieren die ervan afhankelijk zijn zonder voedsel of leefgebied vallen. En er zijn mogelijk ernstige gevolgen voor de visserij en het toerisme.

Zo veroorzaakte de hittestress dit jaar al ingrijpende koraalverbleking overal ter wereld: van de Caraïben, Florida en Egypte tot in het Great Barrier Reef in Australië.

In de koelere wateren van Tasmanië zijn buitengewone maatregelen genomen om soorten zoals de erg zeldzame 'red handfish’ te beschermen tegen de hitte.

Op de Canarische Eilanden is spontaan een visserij ontstaan rond soorten die er normaal niet voorkomen. In Peru daarentegen werd de vangst van ansjovis, de grootste industrie in het land, een lange periode stilgelegd - goed voor een exportverlies van naar schatting 2,1 miljard dollar.

Wat nu?

Aangezien de recordpiek het gevolg is van een combinatie van de door de mens veroorzaakte klimaatverandering en verschillende natuurlijke factoren, is het erg waarschijnlijk dat de temperaturen terug zullen ‘normaliseren’. Maar ‘normaal’ betekent tegenwoordig veel warmer dan in de voorbije decennia.

Volgens de voorspellingen hebben we een flinke kans op een nieuwe La Niña. Als dat gebeurt, kunnen we iets koelere temperaturen zien dan het nieuwe normaal, maar het is nog te vroeg om dat met zekerheid te zeggen.

Eén ding is wel zeker: als we er niet in slagen om de wereldwijde uitstoot van broeikasgassen aan banden te leggen, dan zal de gestage klimaatopwarming steeds meer hitte in de oceanen pompen. En dan is een volgende piek in de opwarming van die oceanen niet veraf.

-

Alex Sen Gupta is hoogleraar aan de School of Biological Earth and Environmental Sciences (UNSW Sydney), Kathryn Smith is wetenschapper bij de Marine Biological Association, Matthew England is hoogleraar aan het Australian Centre for Excellence in Antarctic Science (UNSW Sydney), Neil Holbrook is hoogleraar aan de University of Tasmania, Thomas Wernberg is hoogleraar aan de University of Western Australia en Zhi Li is onderzoeker aan het Centre for Marine Science & Innovation (UNSW Sydney).

Deze analyse is oorspronkelijk verschenen bij IPS-partner The Conversation.