Overstromingen schokken Maleisië en doen klimaatdiscussie oplaaien

In het huis van Elizabeth Chong zijn de beschadigde meubels en met modder bedekte muren inmiddels vervangen of schoongemaakt. Maar voorgoed verloren zijn de oude foto’s en waardevolle papieren, die een inkijkje gaven in het leven van haar voorouders.

De bewoners van de Maleisische hoofdstad Kuala Lumpur, waar de familie van Chong al bijna een eeuw woont, hebben al decennia regelmatig te maken met overstromingen. Maar niets had hen voor kunnen bereiden op de verwoesting die het water eind vorig jaar aanrichtte.

Chong, die met haar gepensioneerde moeder en gehandicapte tante in het huis woont, was een van de zeker 120.000 mensen die in december en januari ontheemd raakten door de zware regenval en overstromingen.

“We wisten dat het constant regende en we rekenden ook op een overstroming – alleen niet zó’n extreme”, vertelt de 22-jarige Chong. “De deuren vlogen open. Het water stroomde naar binnen. In no time stond het op borsthoogte.”

Eens in de honderd jaar

In 2021 zorgden natuurrampen wereldwijd voor economische verliezen van zo’n 270 miljard dollar, volgens een recent rapport van het Swiss Re Institute. Overstromingen waren goed voor 31 procent van die schade.

Net als veel andere Zuidoost-Aziatische landen, wordt Maleisië in het jaarlijkse moessonseizoen regelmatig getroffen door overstromingen, maar dergelijke grootschalige verwoesting is zeldzaam, zeker in de rijkste delen van het land.

Stedelijke gebieden in de hele regio – die al worstelen met de snel groeiende bevolking, snelle verstedelijking en afbrokkelende infrastructuur – worden nu geconfronteerd met een hoger risico op door klimaatverandering veroorzaakte stormen, hittegolven, overstromingen en bosbranden.

De overstromingen in Maleisië, ook in gebieden die eerder als immuun werden beschouwd voor dergelijke schade, leidden tot bijna 1,5 miljard dollar aan schade. De overheid noemde het een ramp die “eens in de honderd jaar” voorkomt.

Maar slachtoffers zeggen dat de overheid traag en ontoereikend reageerde. Natuurorganisaties roepen de regering nu op om klimaatadaptatie sterker te stimuleren en om wetten in te voeren die helpen de uitstoot van broeikasgassen te verlagen.

“Elk jaar zijn er wel ergens in het land overstromingen”, zegt Salleh Mohd Nor, voormalig directeur en adviseur van de Malaysian Nature Society. “Dat deze overstroming eens in honderd jaar voorkomt, dat betwijfel ik... Door de klimaatverandering zullen de regens frequenter en heviger zijn.”

Wachten op de hulpdiensten

De laatste keer dat er zoveel water het huis van Chong binnenstroomde, was in het jaar 2000. Een van haar vroegste herinneringen is dat ze als baby in het water viel. In de loop der jaren knapte de familie het huis op, door onder meer een extra verdieping toe te voegen en de fundering te verhogen.

De autoriteiten voltooiden in 2007 ook de bouw van een belangrijke afwateringstunnel om de hoofdstad te beschermen tegen plotselinge overstromingen en opstoppingen te verminderen. Maar na meer dan drie dagen van constante regen eind december, steeg het water in het huis van Chong binnen enkele uren tot het plafond van de begane grond.

De familie moest veiligheid zoeken op de droge bovenverdieping waar ze, in het donker doordat de elektriciteit was uitgevallen, de hulpdiensten probeerden te bereiken. Er werd niet opgenomen. Terwijl buren elkaar door de ramen toeschreeuwden, belde Chong de plaatselijke brandweerkazerne die haar vertelde dat ze de nationale hulplijn moesten bellen. Die bleek alleen tussen 9.00 en 18.00 uur te bereiken. Uiteindelijk konden brandweerlieden Chongs familie per boot van het balkon redden.

Ze trokken tijdelijk in bij familie elders in de stad. Toen ze de volgende dag terugging naar het huis in de hoop wat spullen te redden, ontdekte ze dat veel verloren was gegaan. “Dit huis had veel foto's”, zegt Chong. “Al die dingen uit de tijd van mijn grootouders zijn vernield.”

Verdwenen bossen  

Ooit was Maleisië volledig bedekt met bos, maar volgens het WWF is daarvan bijna de helft verdwenen. En hoewel de ontbossing de afgelopen jaren is gedaald heeft het land sinds 2002 bijna een vijfde van zijn oerbos verloren, volgens monitoringdienst Global Forest Watch (GFW).

Analisten zeggen dat bosverlies kan bijdragen aan heviger overstromingen. Veel van de zwaarst getroffen staten kennen inderdaad de hoogste ontbossingspercentages.

Toen er in de media beelden werden vertoond van overstroomde gebieden die overspoeld werden met boomstammen, klonk de roep van oppositieleden om illegale en ongecontroleerde houtkap beter te controleren.

Door al die bomen te kappen om bijvoorbeeld palmolie- en doerianplantages aan te leggen, is het vermogen van de grond om water op te nemen sterk verminderd, zegt Damien Thanam Divean, vicedirecteur van de ngo PEKA Malaysia. Dat maakt overstromingen veel erger. Hij pleit voor een wijziging van de grondwet zodat bosbeheer onder overheidstoezicht komt, met voldoende middelen voor deelstaten om hun inspanningen voor natuurbehoud te verhogen.

Het Maleisische ministerie van Milieu en de premier hebben niet gereageerd op een verzoek om commentaar.

Geschokt

Ondanks alle aanwijzingen is het moeilijk te bewijzen dat ontbossing stroomopwaarts de oorzaak is van een specifieke overstroming, zegt John-Rob Pool, manager bij Cities4Forests, dat valt onder het World Resources Institute. Maar bij hevige regenval vertragen bossen en vegetatie in ieder geval de afvoer, waardoor er meer water in de bodem terechtkomt en minder snel stroomafwaarts gaat.

Daardoor noemt Pool het herstellen van bossen een “absolute no-regret-strategie”, of dat nu is om de bescherming van de biodiversiteit of het verminderen van overstromingsrisico’s.

Seizoensgebonden overstromingen vinden meestal meer plaats langs de oostkust van het Maleisische schiereiland, vertelt Renard Siew, adviseur klimaatverandering bij denktank Centre for Governance and Political Studies. Mede daardoor kwamen de overstromingen in december als een schok voor veel stadsbewoners.

Ze hadden nooit verwacht dat er een moment zou komen waarop ze daadwerkelijk uit hun huizen zouden moeten evacueren, zegt hij. “Dat verraste hen.” Klimaatverandering speelde een rol in de hevigheid van de regen en overstromingen, zegt hij, maar ook andere factoren droegen bij aan de schade, zoals een door vervuiling verstopte stadsriolering.

Hij dringt er bij de Maleisische regering op aan om bossen en mangroven beter te beschermen, meer bomen in de steden te planten en een klimaatwet in te voeren om ministeries en autoriteiten te helpen beter samen te werken. “We zagen in december dat er veel schortte aan de coördinatie.”

Herstel gaat langzaam

Het salaris van Chong is nauwelijks genoeg om de huishoudelijke rekeningen te betalen. Haar door de overstroming getroffen familie kreeg geen financiële hulp van de overheid voor de schoonmaak of het herstel van het huis, vertelt ze.

Maar lokale hulporganisaties en ngo’s boden wel hulp. Chongs werkgever richtte een fonds op om beschadigde spullen te vervangen en vrienden brachten nieuw servies en nieuwe keukenspullen.

Het huis is nu schoon, maar reparaties aan de elektriciteit en toiletten zijn nog altijd nodig. De gehandicapte tante van Chong woont nu in tijdelijke huisvesting die door een ngo is geregeld.

Ook Chong ziet de grootschalige ontbossing en het gebrek aan investeringen in infrastructuur om overstromingen tegen te gaan als een van de redenen waardoor haar familie nu in de problemen zit. “Dat het zo vaak overstroomt, komt doordat ze te veel bomen kappen en grond laten branden om plaats te maken voor landbouw en palmolieplantages.”

-

Deze reportage verscheen oorspronkelijk bij IPS-partner Thomson Reuters News Foundation.