Hoe Zuidoost-Azië stilaan opgekocht wordt door China

Morgen (5 februari) viert China Nieuwjaar en dat zal traditiegetrouw gepaard gaan met veel vuurwerk. De tweede grootste economie ter wereld – na de VS – zal zo ‘het jaar van het varken’ inluiden.

Ondanks het handelsconflict met Amerika werkt Peking in Zuidoost-Azië naarstig verder aan de Nieuwe Zijderoute. En omdat de verschillende landen in de regio elk een andere geschiedenis, achtergrond en economische situatie hebben, blijft een eensgezind antwoord op die expansiedrang voorlopig achterwege. Chinees president Xi Jinping verdeelt en heerst.

Win-winsituatie

Twee weken geleden was het een tevreden premier van Cambodja die terugkeerde uit Peking. Hun Sen was (nieuwe) financiële steun gaan vragen en hij heeft gekregen wat hij wilde. China zal de komende drie jaar 590 miljoen dollar (520 miljoen euro) investeren in Cambodja.

Premier Hun Sen kijkt liever naar Peking dan naar het Westen, waar vervelende vragen gesteld worden over mensenrechten en waar zowel de EU als de VS preferentiële handelsovereenkomsten op de helling zetten.

China van zijn kant zoekt partners in Zuidoost-Azië om de zogenaamde Nieuwe Zijderoute, het Belt and Road Initiative, te verwezenlijken. Dat doet het, net zoals in Europa, door in elk land apart in te spelen op de lokale behoeften. 

Dammen voor Laos

In buurland Laos, dat de ambitie heeft om de “batterij van Zuidoost-Azië” te worden, investeert Peking fors in dammen op de rivier Mekong. China is nu financieel betrokken bij ongeveer de helft van de Laotiaanse waterkrachtcentrales en er zijn plannen om nog meer dammen te bouwen, ondanks ecologische bezwaren.

Die Chinese investering zit meestal ingebed in een zogenaamde ‘speciale economische zone’ (SEZ) met erfpachtovereenkomsten tot 99 jaar. Vaak worden die SEZ's in de praktijk Chinese enclaves, compleet met protserige casino’s en bars. Volgens critici zijn het semi-wetteloze regio’s.

Vietnamees protest

Het zijn precies dit soort uitwassen en die concessies op lange termijn die in Vietnam ter discussie staan. 

Om de economie aan te zwengelen, wilde de Vietnamese overheid vorig jaar drie nieuwe SEZ's openen. Die zouden voor het eerst ook voor 99 jaar in erfpacht kunnen worden gegeven aan buitenlanders – nu is dat maximaal 70 jaar. Hoewel het wetsvoorstel nergens met zoveel woorden “Chinese investeerders” vermeldde, werd dat wel zo geïnterpreteerd. Er volgden betogingen over het hele land en de beslissing over de SEZ's werd uitgesteld.

Dat is uitzonderlijk want de Communistische Partij duldt normaal geen tegenspraak. Maar de manifestanten lieten heel duidelijk verstaan dat dit een brug te ver was. Dat anti-Chinagevoel heeft historische oorzaken. Chinese overheersers zijn regelmatig Vietnam binnen gevallen. En in 1979 vochten de twee landen een maandenlange bloedige oorlog uit. 

De Vietnamezen willen de geopolitieke macht van China niet nog verder uitbreiden. 

Politieke invloed

Er is wel degelijk een politieke agenda aan de Chinese investeringen verbonden. Dat bleek in juli 2016 toen het Internationaal Strafhof in Den Haag China op de vingers tikte, omdat het eilanden in de Zuid-Chinese Zee onterecht ingepalmd had. De kwestie kwam op de tafel van de Associatie van Zuidoost-Aziatische Naties (Association of South East Asian Nations of Asean). 

Bedoeling was om China daar unaniem te veroordelen, maar Cambodja weigerde de tekst te ondertekenen. Het was een politieke wederdienst aan grote broer China, als dank voor alle investeringen. Onder meer Vietnam en de Filipijnen, die ook aanspraak maken op die strategische eilanden, hadden een krachtiger signaal van de Asean verwacht.

Filipijns president Duterte, die datzelfde jaar aan de macht kwam, deed zijn land later weer zwichten voor de charmes van China. Van bij het begin van zijn presidentschap voerde hij een campagne tegen de VS. Tijdens de Asean-top in het najaar van 2016 gebruikte hij de legendarische woorden “Mister Obama, you can go to hell” om de toenmalige president eraan te herinneren dat de Filipijnen geen Amerikaanse kolonie meer waren. Maar wie zich afkeert van Washington, komt bijna automatisch in Peking terecht.

Filipijnen niet te koop

Twee jaar later heeft China bijna 24 miljard dollar (21 miljard euro) in de Filipijnen geïnvesteerd. Tijdens een bezoek van Chinees president Xi Jinping aan Manilla, in november vorig jaar, werden nog maar eens 29 akkoorden ondertekend. Onder meer over een lening voor de bouw van een dam en (symbolisch) over olie en gas in de Zuid-Chinese Zee – die daar de West-Filipijnse Zee heet. 

Straatprotest bleef niet uit. Ook de Filipino’s beschouwen China als een historische vijand. De populariteit van Duterte, die nu halfweg zijn presidentschap is, zal de komende jaren afhangen van de economische successen die hij kan boeken. 

Maleisische grijze haren

Is er dan geen enkele regeringsleider in Zuidoost-Azië sterk genoeg om te weerstaan aan de harde cash die China biedt in ruil voor politieke invloed? Toch wel. De eerste minister van Maleisië, nochtans traditioneel een land dat vriendschappelijk omgaat met China.

Mahathir Mohamad kwam vorig jaar aan de macht nadat zijn voorganger, Najib Razak, verwikkeld was geraakt in een financieel schandaal. De nieuwe premier liet meteen weten dat hij een aantal Chinese investeringsprojecten voorlopig on hold zou zetten. Mahathir was tussen 1981 en 2003 al premier van Maleisië geweest en keert nu terug naar de politiek op de gezegende leeftijd van 93 jaar.

De deal met Peking, die nu opnieuw op de helling staat, gaat over een investering van in totaal 40 miljard dollar. Dat geld moest onder meer dienen voor de aanleg van een spoorverbinding en van een gaspijplijn. Maar de nieuwe Maleisische premier wil meer transparantie en de garantie op lokale banen. 

Asean

Mahathir gelooft ook dat de Asean, de vergadering van Zuidoost-Aziatische landen, een grotere rol kan spelen. Zelfs militaire geschillen of conflicten over eilanden (met China) zouden volgens hem in die raad besproken moeten worden. Al bestaat er een ongeschreven regel die zegt dat de Asean-lidstaten zich niet bemoeien met elkaars binnenlandse politiek.

Toch zou deze kranige negentiger uit Maleisië de leiders van de andere Zuidoost-Aziatische landen kunnen inspireren om niet zomaar elk voorstel van China voor lief te nemen.