Afrika moet eindelijk de vruchten plukken van rijkdom aan mineralen voor de energietransitie (OPINIE)

De West-Europese koloniale machten hebben het continent in de negentiende eeuw verdeeld tijdens de ‘scramble for Africa’. Rubber, diamanten, goud, ivoor, palmolie en andere rijkdommen werden geëxporteerd om ze te verwerken en om te zetten in verkoopbare goederen.

Vandaag zien we dat schadelijke patroon nog steeds: de rijkdom blijft op een gelijkaardige manier uit Afrika weglekken.

Dat wordt het best geïllustreerd aan de hand van dit voorbeeld: 600 miljoen mensen in Afrika ten zuiden van de Sahara – dat is 53 procent van de bevolking – hebben nog steeds geen toegang tot elektriciteit op een continent dat beschikt over alle mineralen die nodig zijn om een eigen energie-infrastructuur op te bouwen.

Er is nu een nieuwe ‘scramble for Africa’ begonnen. Deze keer gaat het om de Afrikaanse mineralen die cruciaal zijn voor de wereld om enige kans te hebben om de klimaatchaos te stoppen.

Transitiemineralen

Het Afrikaanse continent herbergt enorme hoeveelheden transitiemineralen als kobalt, lithium en nikkel, die worden gebruikt om stroom op te wekken, te transporteren en op te slaan. De mineralen zijn onmisbaar voor een toekomst met schone energie.

Tanzania bijvoorbeeld bezit enorme reserves nikkel, een belangrijk onderdeel in de lithiumbatterijen die mobiele telefoons en elektrische voertuigen aandrijven.

Nu de wereld aan een wedloop bezig is om de mineralen veilig te stellen, moeten Afrikanen breken met het verleden.

De rijkdom die deze mineralen genereren moet de Afrikaanse ontwikkeling stimuleren en onze burgers de wegen, ziekenhuizen, scholen, elektriciteit en andere basisvoorzieningen geven die ze zo hard nodig hebben.

Nieuwe partnerschappen?

Veel van de historische uitbuiters van Afrika behoren tot de westerse machten die zich nu haasten om transitiemineralen te verkrijgen.

Het door de VS geleide 'Mineral Security Partnership', dat de Europese Unie en andere machtige economieën uit de Oeso omvat, positioneert zich in de grondstofrijke landen van Afrika.

Tegelijkertijd herziet de EU naar eigen zeggen haar banden met Afrika en andere mineraalrijke landen via 'strategische partnerschappen'.

Al die initiatieven beloven “economische voordelen voor lokale gemeenschappen” te brengen en partnerlanden in staat te stellen “hoger in de waardeketen te komen”. In werkelijkheid omsingelen ze het continent van verschillende kanten in een gezamenlijke zoektocht naar hulpbronnen.

Het is geen geheim dat de export van mineralen gevormd wordt door een handelsbeleid dat is ontworpen en wordt gedomineerd door westerse machten om toegang te krijgen tot Afrikaanse hulpbronnen tegen een interessante prijs.

Daarom blijft de vraag open of deze partnerschappen de weg zullen effenen voor echte ontwikkeling, of – zoals zo vaak in het verleden – enkel buitenlandse belangen zullen dienen.

Met andere woorden, zullen ze simpelweg een middel zijn om de oude gewoontes voort te zetten en Afrika in ‘extractivisme’ gevangen te houden, of kunnen ze Afrika een pad naar zelfbeschikking bieden?

De status quo in vraag stellen

Het Oeso-forum over Verantwoorde Toeleveringsketens voor Mineralen, deze week in Parijs, is een cruciale gelegenheid voor Afrikaanse leiders om hun visie te laten horen voor een nieuw tijdperk van mineraalbeheer.

Het evenement wordt gedomineerd door belangen en vertegenwoordigers van de consumentregio’s, maar wij Afrikanen moeten ons laten horen.

We kunnen niet langer wachten. Afrikaanse leiders moeten de status quo in vraag stellen en pleiten voor deals en beleidsmaatregelen die producentenlanden versterken.

Ze moeten ook eisen dat mijnbouwbedrijven de rechten respecteren van de inheemse en lokale gemeenschappen die het meest door de mijnbouw worden getroffen. De levenswijze van die bevolkingsgroepen beschermt trouwens de onschatbare ecosystemen die cruciaal zijn voor het voorkomen van klimaatverandering, biodiversiteitsverlies en het risico op toekomstige pandemieën die voortkomen uit ontboste landschappen.

De regels rond vrijhandel bevoordelen regio’s die al geïndustrialiseerd zijn. Een manier om dit tegen te gaan is door een netwerk van handelsakkoorden tussen Afrikaanse landen op te richten. Dat zou hen in staat stellen de transitiemineralen van hun buren tegen lagere prijzen aan te schaffen, om zo hun eigen schone energie-infrastructuur op te bouwen.

Samenwerking

Regionale samenwerking is de sleutel om ervoor te zorgen dat Afrika zijn rechtmatige plaats inneemt in het nieuwe energielandschap.De Afrikaanse Unie en andere regionale blokken kunnen een sleutelrol spelen in dat proces door de intraregionale handel en economische samenhang te bevorderen.

Het Afrikaanse maatschappelijk middenveld werkt over de grenzen heen om ervoor te zorgen dat de deals die door Afrikaanse regeringen met consumentregio’s worden gesloten de collectieve belangen van het continent dienen. Maar we kunnen dit niet alleen.

We moeten ons verenigen met onze leiders rond een rechtvaardige visie voor onze mineralen. Alleen dan kan het continent echt profiteren van zijn rijkdom en een einde maken aan een geschiedenis van uitbuiting en onderontwikkeling.