Tien jaar onafhankelijkheid Zuid-Soedan: is de impasse compleet?

De groep publiceerde gisteren (woensdag) een rapport met als titel ‘Op weg naar een levensvatbare toekomst voor Zuid-Soedan’ met een grimmige conclusie: bijna een decennium na de onafhankelijkheid in 2011 heeft Zuid-Soedan - het nieuwste land ter wereld – “een reset nodig.”

“Ons argument is gebaseerd op het feit dat Zuid-Soedan enorm kwetsbaar is en met enorme uitdagingen wordt geconfronteerd. Wij denken dat de enige weg naar vreedzaam bestuur een betere verdeling van de macht is en meer decentralisatie van de overheid”, zegt Alan Boswell, verantwoordelijk voor Zuid-Soedan bij de International Crisis Group (ICG), en een van de auteurs van het rapport.

60 verschillende etnische groepen

Het rapport spoort de Zuid-Soedanese elite, de religieuze leiders en het maatschappelijk middenveld aan om het huidige besturingssysteem te heroverwegen en een politiek systeem te creëren dat kan werken voor een van de meest diverse landen van Afrika. Zuid-Soedan telt meer dan zestig verschillende etnische groepen.

De volgende verkiezingen die mogelijk in 2022 zullen plaatsvinden, kunnen de spanning doen oplopen, zeggen de auteurs van het rapport. Bovendien vinden ze het politieke systeem waarbij “de winnaar alles krijgt” niet passen bij een land dat “consensus tussen grote blokken nodig heeft om een machtsstrijd af te wenden”.

“Geweld na de verkiezingen is niet denkbeeldig. De sterk gecentraliseerde machtsstructuur en de politieke economie van Zuid-Soedan verhogen de inzet van de verkiezingen. De troostprijzen zijn beperkt, vooral omdat president Salva Kiir de grondwet blijft negeren en weigert om olie-inkomsten te verdelen en machtige gouverneurs af te zetten”, leest het rapport.

Zuid-Soedan heeft de op twee na grootste oliereserves in Afrika ten zuiden van de Sahara. Het grootste deel van de inkomsten van de regering komt uit deze bron.

Geschiedenis van burgeroorlogen

Zuid-Soedan verwierf onafhankelijkheid na de langste burgeroorlog in de Afrikaanse geschiedenis: van 1956 tot 1972 en daarna weer van 1983 tot aan de onafhankelijkheid in 2011. Twee jaar later, in 2013, geraakte de natie opnieuw in een burgeroorlog verwikkeld nadat president Kiir zijn kabinet had ontslagen en vicepresident Riek Machar beschuldigde van een complot.

Zuid-Soedan heeft net als veel andere staten een systeem van majoritaire democratie, waar de stembusgang uitmaakt wie de meerderheid heeft die dan de regels mag bepalen. “Dat is in de praktijk en de context van Zuid-Soedan een recept gebleken waarbij veel etnische volksgroepen zich buitengesloten voelden”, zegt Boswell. “Bovendien heeft het de voortdurende machtsstrijd in de hand gewerkt en al aan honderdduizend Zuid-Soedanezen het leven gekost.”

Terug naar de tekentafel

In september 2018 kwam er hoop op verandering met de ondertekening van de Revitalised Agreement on the Resolution of the Conflict in South Sudan (R-ARCSS), een overeenkomst over de verdeling van de macht. Een jaar geleden kwam ook de regering van nationale eenheid tot stand, een van de voorwaarden in het akkoord.

Boswell drong er persoonlijk op aan bij de Zuid-Soedanese gezagsvoerders en externe partners van het land om het land te steunen en “terug naar de tekentafel te trekken en na te denken over een politiek systeem dat voor hen werkt in plaats van politieke systemen te kopiëren van andere landen die misschien helemaal niet geschikt zijn voor Zuid-Soedan.”

De International Crisis Group riep op tot een brede en inclusieve machtsdeling. “Wat je niet wilt, is een situatie waarin de verkiezingen door de ene partij worden gezien als een manier om een andere partij te verslaan”, zegt Boswell.

Nigeria en Tanzania

Het rapport noemt ook voorbeelden van landen die een roterende verdeling van de macht hanteren of waar multi-etnische allianties worden aangemoedigd.

Nigeria valt onder meer als voorbeeld, een land waar door middel van een informele overeenkomst het presidentschap wisselt tussen het islamitische noorden en het christelijke zuiden; en Tanzania - waar het presidentschap elke tien jaar wordt afgewisseld tussen een moslim en een christen.

Bevolking kop van jut

Ondertussen is het leven voor veel Zuid-Soedanezen een opeenstapeling van conflict en voedselonzekerheid.

Volgens het VN-vluchtelingenagentschap (Unhcr) zijn meer dan vier miljoen Zuid-Soedanezen hun huizen ontvlucht, van wie 2,3 miljoen burgers naar het buitenland trokken. Ze zochten vooral asiel in Oeganda (meer dan 890.000) en Soedan (736.700), gevolgd door Ethiopië, Kenia en de Democratische Republiek Congo.

Afgelopen december meldde het VN-Bureau voor Humanitaire Zaken (OCHA) dat iets meer dan de helft van de 11 miljoen Zuid-Soedanezen acuut honger lijdt.

Donoren vermoeid

Het ICG-rapport maakt ook melding van het feit dat de trouwe partners in ontwikkeling “vermoeid geraken door de jarenlange conflicten en de afwezigheid van een duidelijk plan om vrede te vinden, ondanks de aanzienlijke bedragen die nog steeds aan humanitaire hulp worden besteed.”

Boswell merkt ook een zeker cynisme op onder de donoren. “Ze hebben elk idee verloren van hoe een vreedzaam Zuid-Soedan eruit zou kunnen zien en wat zij kunnen doen om het land daar te krijgen”, zegt hij.

“Als er geen visie of plan is, vrezen we dat donoren geleidelijk aan afhaken en nog louter het absolute minimum doen om de mensen in leven te houden”, zegt de Soedan-expert bij de ICG.

Corruptie

Ook de Zuid-Soedanezen zelf hebben volgens hem veel hoop verloren in hun land en z’n leiders. Ook de grootschalige corruptie is hen niet ontgaan.

Zo heeft Kiir volgens Transparency International in 2012 ten minste 75 regeringsfunctionarissen en ex-regeringsmedewerkers beschuldigd van het verduisteren van 4 miljard dollar aan openbare middelen. Hij drong er toen op aan in een openbare verklaring om het geld terug te geven. Slechts 60 miljoen dollar werd naar verluidt al teruggestort op een bankrekening in Kenia.

In september waarschuwde de VN-Mensenrechtencommissie dat in Zuid-Soedan “levens worden vernietigd door financiële corruptie op epische schaal”.

De voorzitter van de Commissie, Yasmin Sooka, verwees in haar verklaring ook naar een recent rapport van de National Revenue Authority van Zuid-Soedan, waaruit bleek dat “alleen al in de afgelopen drie maanden ongeveer 300 miljoen dollar verloren is gegaan.”