Klimaatadvocaat: "Politici mogen niet op de stoel van de rechter gaan zitten"

"De rechtbank beveelt de staat om de uitstoot in 2020 met 25 procent te hebben teruggebracht", sprak de Haagse rechter op 24 juni, in een historische uitspraak die wereldwijd stof deed opwaaien. Nederland heeft bindende klimaatverdragen getekend, is de redenering. Bovendien heeft de staat een zorgplicht voor de burger. Die loopt gevaar wanneer er niet genoeg aan de reductie van uitstoot wordt gedaan.

Al eerder dit jaar verenigden prominente juristen zich om uit te leggen hoe het beperken van klimaatverandering juridisch afgedwongen kan worden. Volgens hen zijn overheden nu al juridisch verplicht om actie te ondernemen. Dit hebben ze vastgelegd in de zogenaamde Oslo Principes.

Historisch belang

Terwijl overheden zich misschien niet willen voegen naar dit soort documenten, moeten ze dat wel doen als de rechter dat zegt. Daarom is de Nederlandse zaak, die is geïnitieerd door stichting Urgenda, van historisch belang. Als het vonnis in hoger beroep standhoudt, kan de overheid niet anders dan nieuwe regelgeving introduceren om de uitstoot daadwerkelijk terug te dringen.

Het is dan ook niet te verwonderen dat in de hele wereld met argusogen wordt gekeken naar het Nederlandse proces. In België helpt Cox mee met een vergelijkbare klimaatzaak. Zijn boek, Revolutie met Recht, was een grote inspiratiebron voor de groep burgers die op 1 december 2014 de staat hebben gedagvaard.

Komende week verschijnt op de Nederlandse tv een documentaire over Cox, gemaakt door Tegenlicht. Telefonisch legt de advocaat graag nog een keer uit hoe de juridische vork in de steel zit.

Wat heeft de rechter nu precies met het milieu te maken?
Staten hebben in internationaal verband met elkaar vastgelegd, op basis van de wetenschap, dat het gevaarlijk voor mensen is als de aarde meer dan twee graden opwarmt. Dit heeft direct te maken met de zorgplicht van de Staat. Volgens het recht mag namelijk niemand, ook de Staat niet, een onnodig groot gevaar voor anderen creëren als dat redelijkerwijs voorkomen kan worden. Het is dus heel logisch om te vragen of het juridisch wel is toegestaan om te blijven bijdragen aan zo'n groot gevaar voor de samenleving.

Waarom richt u uw pijlen op de staat? We doen het toch allemaal zelf, te veel rondrijden en spullen kopen?
De Staat heeft een eigen verantwoordelijkheid voor wat burgers en bedrijven samen aan broeikasgassen uitstoten. Dat is vastgelegd in de grondwet, milieuwetgeving en internationale verdragen. Vergelijk het met de verkeersveiligheid, daar heeft de overheid ook een taak, ook al zijn wij het die autorijden en ongevallen veroorzaken.

Kunnen we de staat dan ook juridisch dwingen om ervoor te zorgen dat we geen kleding meer kopen die door kinderen is gemaakt? Er is heel wat onrecht waar u rechtszaken over kunt gaan aanspannen!
Dat is heel moeilijk. Het klimaatdossier is uniek omdat wetenschappelijk zeker is wat de oorzaak is, omdat er een concrete twee-gradendoelstelling is, en omdat de Staat wettelijk gezien een verantwoordelijkheid heeft. Dat geldt voor andere maatschappelijke problemen niet.

Critici zeggen dat de rechter hiermee op de stoel van de uitvoerende macht gaat zitten. Klopt dat?
Nee, het is andersom: het zijn vooral politici die dat zeggen en daarmee feitelijk op de stoel van de rechter gaan zitten. In onze rechtsstaat moet de rechter de bevolking beschermen tegen schendingen door de politieke machten. Hij vervult in deze zaak dus gewoon zijn wettelijke taak, niets meer en niets minder.

De Nederlandse regering is vorige week in hoger beroep gegaan. Waar gaat het Hof naar kijken?
Dat hangt af van de precieze grieven die de staat tegen het vonnis in gaat brengen. Dat horen we later. Maar ik heb veel vertrouwen in de uitkomst. Vooral omdat het vonnis dat er nu ligt heel goed is gemotiveerd.

Had u vanaf het begin al door dat u geschiedenis aan het schrijven was?
Dat besefte ik wel, als het vonnis gunstig zou zijn. Ik wist namelijk dat er in de wereld niet eerder zo'n uitspraak was geweest. Maar ik had er alle vertrouwen in, juridisch gezien. Je moet alleen een rechtbank treffen die zich erin wil verdiepen en het aandurft om tot zo'n oordeel te komen.

Is het eerder voorgekomen dat juristen iets hebben opgelost wat politici niet konden of wilden doen?
Ja. Een bekend voorbeeld is de rassenscheiding in Amerika. Er was in de jaren vijftig geen politiek draagvlak om daar iets aan te doen. Uiteindelijk hebben de rechters het aan de kaak gesteld. Althans, het waren burgers, maar de rechters hebben geoordeeld dat zij gelijk hadden.

Juristen staan bekend als conservatief en soms zelfs een beetje saai. Het zegt dus nogal wat over het probleem dat de actie juist uit jullie hoek moet komen, nietwaar?
Dat klopt. Het eerste klimaatverdrag stamt al uit 1992 en dat is in de jaren erna door staten getekend. Daarin stond al dat de mens het probleem veroorzaakt en dat er dringend verandering moet komen. Maar het probleem is sindsdien alleen maar erger geworden. Niemand wil in beweging komen. Het is ook een onderhandelingstactiek: alle landen willen liever afwachten om te zien wat de ander doet. Als het dus gaat om politieke beleidsvrijheid: dat punt zijn we allang gepasseerd.

De documentaire "De Klimaatzaak" van Tegenlicht wordt zondag 20 september om 21:05 uur uitgezonden op de Nederlandse zender NPO 2 en is terug te bekijken via http://tegenlicht.vpro.nl/