Waarom Algerije de diplomatieke banden met Marokko heeft verbroken, en wat dat betekent voor de regio (OPINIE)

Algerije heeft vorige maand de diplomatieke betrekkingen met Marokko verbroken na een lange geschiedenis van spanningen. De periodes waarin beide landen vriendschappelijk met elkaar omgingen zijn zeldzaam, ondanks de vele punten waarop ze elkaar zouden kunnen vinden.

Ze behoren beide tot de Maghreb (de Noord-Afrikaanse regio ten westen van Egypte, red.), delen dezelfde religie (soennitische islam) en spreken een gelijkaardig dialect. En, niet te vergeten: ze delen een grens van 1550 kilometer lang.

In feite hebben Algerijnen en Marokkanen zoveel overeenkomsten dat het moeilijk is om ze te onderscheiden. Maar historische, politieke en ideologische verschillen sinds hun respectieve onafhankelijkheid hebben zwaar gewogen op de betrekkingen tussen deze “broederlijke" landen.

Wat ligt er aan de basis van de spanningen die hun relatie kenmerkt en die nu een tweede breuk in diplomatieke betrekkingen hebben veroorzaakt?

Zelden hartelijk

De betrekkingen tussen de Algerijnse en de Marokkaanse regering zijn zelden hartelijk geweest. Dat komt door de verschillende aard van hun antikoloniale strijd, hun verschillende politieke systemen en tegengestelde ideologische oriëntaties.

In het afgelopen decennium heeft Marokko de lethargie van de Algerijnse diplomatie en de verlamming van het politieke systeem uitgebuit om de eigen belangen te behartigen, vaak ten koste van Algerije. De wederopstanding van de diplomatie van Algerije en het besluit om weerstand te bieden aan wat het beschouwt als de “vijandige acties” van Marokko, heeft geresulteerd in de laatste breuk.

Hun tumultueuze relatie is historisch altijd een belemmering geweest voor de eenheid van de regio, wat voor beide nochtans aanzienlijke voordelen zou kunnen opleveren. Algerije, Libië, Mauritanië, Marokko en Tunesië hebben in 1989 de Unie van de Arabische Maghreb opgericht, maar sinds 1996 is die ten dode opgeschreven door de spanningen tussen Marokko en Algerije.

Het dispuut van de afgelopen jaren is potentieel veel ingrijpender. Het kan een bedreiging vormen voor de stabiliteit van de hele Noord-Afrikaanse regio.

Geschiedenis van de betrekkingen

Algerijnse nationalisten hadden relatief goede betrekkingen met koning Mohammed V van Marokko. In 1961 is hij gestorven, een jaar voordat Algerije soeverein geworden is. Marokko is onafhankelijk geworden in 1956 en Algerije in 1962.

De zoon en opvolger van koning Mohammed, koning Hassan II, claimde Algerijns grondgebied. In 1963 is hij het land binnengevallen, waarbij honderden slecht uitgeruste Algerijnse soldaten gesneuveld zijn.

Hoewel kort, heeft deze zogeheten Zandoorlog de geest van het Algerijnse militair-politieke establishment vormgegeven. Nadien is er een periode van samenwerking geweest, tussen 1969 en het midden van de jaren 1970. Maar het conflict in de Westelijke Sahara, binnengevallen door Marokko tijdens de zogenaamde Groene Mars in 1975, heeft toen in een nieuw tijdperk van spanningen ingeleid.

Knelpunt in de Westelijke Sahara

In maart 1976 was het Marokko dat de diplomatieke betrekkingen met Algerije verbroken heeft. De directe aanleiding was toen dat Algerije de Sahrawi-Arabische Democratische Republiek erkend had, een republiek die qua grondgebied overeenkomt met de Westelijke Sahara waar Marokko zijn zinnen had op gezet. Hij wordt uitgeroepen door de onafhankelijkheidsbeweging Polisario Front. Vele andere Afrikaanse landen erkenden echter de Sahrawi-Arabische Democratische Republiek en in mei 1988 werden de betrekkingen hersteld.

De hernieuwde relatie was gebaseerd op een aantal afspraken:

• een verbintenis tot duurzame vredesrelaties
• goed nabuurschap en samenwerking
• een versnelde bouw van de regionale snelwegverbinding de Grote Arabische Maghreb
• niet-inmenging van Algerije in de binnenlandse aangelegenheden van Marokko
• een oplossing voor het conflict in de Westelijke Sahara door middel van een referendum over zelfbeschikking

Volgens Algerije heeft Marokko bijna al die afspraken sindsdien met de voeten getreden, met op de achtergrond een voortdurende opbouw van bilaterale spanningen

Groeiende spanningen

In de jaren 1990 maakte Algerije een ongeziene crisis door. Het land werd verwoest door gewapende opstanden tegen de staat en gewapende islamitische groeperingen. In 1994, midden in die crisis, hebben de Marokkaanse autoriteiten de Algerijnse inlichtingendienst er valselijk van beschuldigd achter de dodelijke terroristische aanslagen op het Asni-hotel in Marrakech te zitten.

Marokko heeft toen visumverplichtingen opgelegd aan Algerijnen. De Algerijnse regering sloot daarop de landgrenzen met Marokko. Eind 1995 heeft Marokko zich teruggetrokken uit de instellingen van de Unie van de Arabische Maghreb, vanwege de Algerijnse steun van Algerije aan de volgens Marokko illegitieme republiek in de Westelijke Sahara.

Gemiste kans

Toen Abdelaziz Bouteflika in april 1999 president van Algerije werd, hadden velen gehoopt op een staking van de vijandelijkheden. Hij had de intentie uitgesproken om de Marokkaanse koning te ontmoeten om de meningsverschillen weg te werken. Het jaar daarop is koning Hassan II gestorven. Zijn opvolger Mohammed VI toonde geen enkele interesse in een overeenkomst over de Westelijke Sahara onder VN-voorwaarden.

Verbazingwekkend genoeg heeft Bouteflika tijdens zijn presidentschap uiteindelijk geen verdere stappen gezet om de kwestie te ontmijnen, hij droeg zijn regering ook op om niet te reageren op vijandige acties van Marokko.

Sinds hij in april 2019 na massale volksprotesten is afgetreden, herhaalt Algerije opnieuw zijn steun voor het recht op zelfbeschikking.

Tweede breuk

Van zijn kant heeft Rabat gelobbyd bij de Afrikaanse Unie, Europa en de VS om de Marokkaanse claim op de Westelijke Sahara te steunen. Twee gebeurtenissen in de afgelopen 10 maanden hebben de spanningen doen toenemen. De eerste is een aanval op Sahrawi-demonstranten in El-Guergarat, de bufferzone in het zuiden van de Westelijke Sahara, door Marokkaanse troepen. De tweede is een tweet van toenmalig president Donald Trump waarin hij de Amerikaanse erkenning van de Marokkaanse soevereiniteit in de Westelijke Sahara aankondigt.

Beide zaken samen zijn de directe aanleiding geweest van het Algerijnse besluit om de banden met Marokko voor een tweede keer door te knippen.

Trump heeft de Westelijke Sahara als pasmunt gebruikt voor het normaliseren van de betrekkingen met Israël door Marokko. Andere Arabische staten hebben hetzelfde gedaan in het kader van de Abraham-akkoorden die tot stand kwamen door Trumps schoonzoon Jared Kushner.

Vijandige acties

Vóór de Abraham-akkoorden toonden Marokkaanse regeringsfunctionarissen regelmatig vijandigheid jegens Algerije, waarop de Algerijnse regering niet reageerde. De tweet van Trump op 10 december heeft de vijandige houding van Marokko jegens Algerije alleen maar aangewakkerd.

Algerije heeft toen besloten dat beide beslissingen een reële bedreiging vormen voor zijn nationale veiligheid.

De tolerantiedrempel van Algiers tegen daden die het als vijandig beschouwde, werd in juli bereikt toen de ambassadeur van Marokko bij de VN een nota uitdeelde waarin hij zijn steun betuigde aan een groep die vecht voor de afscheiding van de Kabyle-kustregio van Algerije. De groep wordt door Algerije gezien als een terroristische groepering. Dit heeft ertoe geleid dat Algerije zijn ambassadeur in Marokko terugriep voor “overleg”.

Een andere vijandige daad in de ogen van Algerije is aan het licht gekomen door het Pegasus-schandaal, dat werd onthuld door een consortium van internationale kranten en mensenrechtenorganisaties. Meer dan zesduizend Algerijnen zouden worden bespied door de Marokkaanse inlichtingendiensten met de fameuze spionagesoftware, onder wie veel hoge politieke en militaire functionarissen.

Algerije besloot op 24 augustus de diplomatieke betrekkingen met Marokko te verbreken.

Gevolgen van de breuk

De breuk kan leiden tot geopolitieke herschikkingen. Maar alles zal afhangen van de vraag of Marokko de Israëlische kaart zal trekken tegen Algerije en zo de situatie laat escaleren, dan wel of het zal proberen de spanningen te verminderen.

Algerije is al begonnen de controle aan de Algerijnse Marokkaanse grens te versterken. Het zou Marokko in ernstige problemen kunnen brengen als het zou besluiten de tienduizenden Marokkanen (van wie velen illegale migranten zijn) uit Algerije te verdrijven.

Er zijn ook bredere implicaties: de breuk betekent de doodsteek voor de al zieltogende Unie van de Arabische Maghreb.

En de rivaliteit tussen Algerije en Marokko zal naar verwachting toenemen bij de Afrikaanse Unie, met name omtrent de waarnemersstatus van Israël bij de AU en omtrent de Westelijke Sahara.

Op economisch gebied heeft de Algerijnse minister van Energie eind augustus aangekondigd dat het contract voor de gaspijpleiding Maghreb-Europa (MEG; ook bekend als de Pedro Duran Farell-pijpleiding) die door Marokko loopt, niet zal worden verlengd wanneer het eind oktober afloopt. In plaats daarvan zal Algerije aardgas naar Spanje en Portugal distribueren via de pijpleiding, MEDGAZ.

De impact van deze breuk op lange termijn laat zich moeilijk voorspellen. Wat wel zeker is, is dat de Algerijns-Marokkaanse rivaliteit zal toenemen.

-

De Algerijns-Amerikaanse Yahia H. Zoubir heeft meer dan veertig jaar onderzoek gedaan naar de betrekkingen tussen Algerije en Marokko en publiceerde verschillende studies over het onderwerp. Hij was als geopolitiek expert betrokken bij denktank Brookings Doha en is momenteel professor Internationale Studies aan de Kedge Business School.

Deze opinie verscheen oorspronkelijk bij IPS-partner The Conversation