Poolse ‘anti-migrantenmuur’ hakt oudste oerbos van Europa in tweeën (OPINIE)

Polen heeft het plan opgevat om een muur te bouwen langs de grens met Wit-Rusland. De bedoeling is om migranten af te remmen die het Midden-Oosten en Azië ontvluchten. De muur zal echter ook het uitgestrekte, oude Białowieża-woud opsplitsen. Het woud is Unesco-werelderfgoed, waar meer dan 12.000 diersoorten leven en waar we nog de belangrijkste overblijfselen aantreffen van oerbos dat ooit grote delen van het Europees laagland bedekte.

Plekken als deze zijn een prioriteit voor natuurbehoudsorganisaties omdat ze vaak unieke biodiversiteit en ecosystemen herbergen, maar ze worden ook in toenemende mate bedreigd door de versterking van grenzen. Wij zijn een groep experts in ecosystemen van bossen en twee van ons hebben samen meer dan dertig jaar ervaring in Białowieża, op het snijvlak van bos-, plant- en vogelecologie. In het tijdschrift Science hebben we recent beschreven hoe de door Polen geplande grensmuur dit grensoverschrijdende bos schade kan berokkenen.

Oerbos

Het hart van Białowieża wordt gekenmerkt door oerbos, rijk aan dood en rottend hout waarvan mossen, korstmossen, schimmels, insecten en ook veel gewervelde dieren afhankelijk zijn. Grote dieren zoals de Europese bizon, zwijnen, lynxen en wolven leven in het bos aan de beide zijden van de grens.

Een muur zou de beweging van deze dieren verhinderen. Zo is het mogelijk dat bruine beren niet meer in staat zullen zijn om zich te vestigen aan de Poolse kant van het bos, waar ze onlangs, na een lange afwezigheid, opnieuw werden waargenomen.

De muur is ook een risico voor de invasie van planten en kan leiden tot geluids- en lichtvervuiling die dieren in het wild kunnen verjagen. De toestroom van mensen en voertuigen, en het onvermijdelijke afval (voornamelijk plastics) brengen ook risico's met zich mee, waaronder ziekten – we weten al dat mensen covid kunnen overdragen op wilde dieren, zoals bijvoorbeeld herten.

De muur die Polen wil bouwen zal 5,5 meter hoog worden en wordt aan de bovenkant voorzien van prikkeldraad. Die stevige barrière moet de voorlopige, 130 kilometer lange en 2,5 meter hoge prikkeldraadomheining vervangen die van de zomer tot in de herfst van 2021 werd opgetrokken. De nieuwe muur zal zo hoog zijn dat zelfs laagvliegende vogels zoals korhoenders gehinderd worden.

Meer belemmerend voor dieren dan mensen

De voorgestelde muur van Polen lijkt op de grensmuur die langs delen van de grens tussen de VS en Mexico is gebouwd. Uit de gegevens van camera’s daar is al gebleken dat dergelijke muren mensen minder afschrikken dan dat ze de natuur belemmeren. Dieren die worden getroffen door de muur tussen de VS en Mexico zijn onder meer jaguars, dwerguilen en een kudde bizons die door de grens van voedsel en water werden afgesneden.

De hekkens in heel Europa zijn zeer gevarieerd omdat er geen echte normen voor bestaan. Een hek met prikkeldraad, gebouwd in 2015 door Slovenië langs de grens met Kroatië, doodde reigers en herten met een sterftecijfer van 0,12 hoefdieren per kilometer hek tijdens de eerste tien maanden. Langs de grens tussen Hongarije en Kroatië was de sterfte in de eerste 28 maanden na de bouw van een hek hoger, namelijk 0,47 hoefdieren per kilometer. Er werden ook grote groepen edelherten waargenomen bij de omheining, die ziekten konden verspreiden en de roofdier-prooi-dynamiek konden verstoren omdat ze voor wolven plots gemakkelijker te vangen waren.

Mensen kunnen en zullen gebruik maken van bruggen, tunnels en alternatieve routes door de lucht en over zee, terwijl dieren in het wild dat vaak niet kunnen. Muren hebben ook een grote menselijke prijs. Ze kunnen mensen, naast wilde dieren, omleiden naar gevaarlijkere routes, zoals rivierovergangen of woestijnen, waardoor ze soms gebieden met veel natuurlijke of culturele waarde gaan doorkruisen.

Wereldwijd zijn er vandaag 32.000 kilometer aan grenzen door fysieke barrières zoals hekken en muren. Volgens een recente studie hebben bijna 700 zoogdiersoorten het nu moeilijker om de weg te vinden naar aangrenzende landen, wat onder meer hun aanpassing aan de klimaatverandering in de weg staat. De versnippering van populaties en leefgebieden betekent een verminderde genenstroom binnen soorten en uiteindelijk minder veerkrachtige ecosystemen.

Grensbeveiliging boven klimaatactie

Volgens het Transnational Institute geven rijke landen de voorkeur aan grensbeveiliging boven klimaatactie, wat in strijd is de met toezeggingen die tijdens COP26 werden gedaan, zoals het beschermen van de wereldwijde bossen. Sommige van de 257 bossen die op de werelderfgoedlijst staan, stoten nu meer CO2 uit dan ze opnemen, maar het bos van Białowieża is nog steeds een gezond landschap. De grensmuur van Polen zou dit echter in gevaar brengen.

De constructie van dergelijke muren heeft ook de neiging om milieuwetten te omzeilen of er op gespannen voet mee te staan. Ze maken investeringen in natuurbehoud minder waardevol en belemmeren grensoverschrijdende samenwerking. Het was al moeilijk voor ons om samen te werken met collega-wetenschappers uit Wit-Rusland - de nieuwe muur zal dat grensoverschrijdend wetenschappelijk werk nog moeilijker maken.

Het is mogelijk om de effecten van bepaalde grensbarrières te verzachten. Maar dat vereist op zijn minst het identificeren van risicovolle soorten en leefgebieden, het ontwerpen van afsluitingen die de ecologische schade minimaliseren en we dienen met aandacht te kijken naar de bekende oversteekplaatsen voor dieren in het wild. Dat kan voor bepaalde soorten bijvoorbeeld ook geassisteerde migratie betekenen. Voor zover we nu weten is er nog geen formele evaluatie van de milieu- of sociale kost voor de geplande muur van Polen.

Het is tijd dat conserveringsbiologen van zich laten horen, vooral als het gaat om grensbarrières. Aangezien klimaatverandering de grenzen en migratiepatronen van mensen en dieren in het wild dreigt te verstoren, zullen we niet alleen het beleid en de kaders moeten hervormen, maar ook hoe we met grenzen moeten omgaan.

Dit gebeurt al zonder ons, nu natuurlijke grenzen soms overstromen, verdwijnen, afbrokkelen of opdrogen. Muren – net zoals reisverboden - lopen niet synchroon met de wereldwijde solidariteit en gecoördineerde acties die we dringend nodig hebben om het leven op aarde te beschermen.

Katarzyna Nowak en Bogdan Jaroszewicz zijn biologen verbonden aan de Universiteit van Warschau, Michał Żmihorski is onderzoeksleider bij het Onderzoeksinstituut voor Zoogdieren aan het Poolse Wetenschapsacademie.

-

Deze analyse is oorspronkelijk verschenen bij IPS-partner The Conversation.