Gezonde voeding is de ultieme investering voor Afrika

Volgens experts is er een duidelijke correlatie tussen landen met hoge aantallen ondervoede kinderen, en politieke instabiliteit en/of frequente blootstelling aan natuurrampen. Toch focust Afrika nog onvoldoende op gezonde voeding, door een combinatie van factoren. Er wordt vaak te weinig geïnvesteerd in landbouw, de beleidsmaatregelen zijn inefficiënt en de aanpak om ondervoeding te verhelpen is inaccuraat.

“Veel regeringen focussen eerder op de kwantiteit dan op de kwaliteit van de voeding voor hun mensen”, zo stelt Jan Low, hoofdwetenschapper aan het International Potato Center en laureaat van de World Food Prize in 2016. Hij waarschuwt dat een hongerige bevolking de drijvende kracht achter politieke wissels kan zijn.

Vitaminen en mineralen zijn cruciaal

De Voedsel- en Landbouworganisatie van de Verenigde Naties (FAO) definieert gezond eten als voldoende, veilige, voedzame en diverse voeding voor elk individu met een actief leven. Zo'n divers en gezond voedingspakket bevat fruit, groenten, zaden, noten, volkorenproducten, en voedsel met een laag gehalte aan vet, zout en suiker. Voedingsmiddelen die op een gezond menu staan, zijn echter voor veel mensen te duur of gewoon niet te verkrijgen.

Volgens statistieken van de FAO zijn meer dan 237 miljoen Afrikanen chronisch ondervoed, van wie 32,6 miljoen in Afrika ten zuiden van de Sahara. Maar nog veel meer mensen eten net te veel of onvoldoende voedzaam om een gezond en productief leven te kunnen leiden. Low: “De meeste arme mensen krijgen 60 procent van hun calorieën binnen door basisvoedsel. Er zijn twee manieren om de voedselkwaliteit te verhogen. Dat kan door gewassen te kweken met de noodzakelijke vitaminen en mineralen (biofortificatie), of door vitaminen en mineralen toe te voegen tijdens de industriële verwerking van de basisvoeding (fortificatie).”

Van scorekaart tot reclamenormen 

Volgens Low is de Continental Nutrition Accountability Scorecard een uitstekende manier om de regeringen in Afrika aan te zetten tot vooruitgang inzake voedingskwaliteit. De scorekaart is een initiatief van de Afrikaanse Unie en de Afrikaanse Ontwikkelingsbank en helpt overheden voedseldoelstellingen te bereiken en de juiste partners te vinden over de sectoren heen. Dankzij het overweldigende bewijsmateriaal dat investeren in voedzaam eten een positief effect heeft op de economie, stellen steeds meer Afrikaanse landen een voedselbeleid op.

De Scorecard registreert de wetgeving die leidt tot fortificatie. Ze brengt ook de toegang tot schoon water en sanitair in kaart. “ De grote uitdaging is nu om woorden om te zetten in daden”, zegt Low. Overgaan tot actie impliceert het verbeteren van de algemene kennis rond voeding, les geven over voedzaam eten in de scholen en informatie over voedzame eetpatronen als onderdeel van prenatale zorg voor zwangere vrouwen. 

De internationale gemeenschap zou bovendien regeringen kunnen aanmoedigen die ongezond verwerkt voedsel ontraden en foute eetpatronen in verstedelijkte gebieden bijsturen. Dat kan onder meer door internationale normen uit te werken inzake reclame, en accijnzen te heffen op ongezonde eetwaren.

Maïs, rijst en zoete broodjes 

Sonja Vermeulen, programmadirecteur bij CGIAR voedingssystemen stelt dat slechts vier Afrikaanse landen nationale voedselvoorschriften hebben opgesteld, met name Benin, Namibië, Nigeria en Zuid-Afrika. “De meeste regeringen maken zich meer zorgen over de hoeveelheid beschikbaar voedsel (brood, maïs, rijst) dan over de kwaliteit ervan. Buiten de hulpprogramma's is er weinig proactief werk om de voedingsnormen te verbeteren.” Hoewel studies uitwijzen dat veel landen in Centraal-Afrika mee van de  gezondste eetpatronen ter wereld hebben, kiezen stedelingen met een laag inkomen voor de foute voedingsmiddelen, zoals  frisdrank en witte zoete broodjes als lunch.

Derek Heady, senior onderzoeker aan het International Food policy Research Institute stelt dat ongezonde eetpatronen (met veel rood vlees en zoet, zout of vet eten en weinig beschermende voedingsmiddelen als fruit, groenten, volkorengranen en noten) de voornaamste risicofactoren voor ziektes zijn.

Heady : “In Afrika is dat nog niet het geval, maar er zijn voortekenen. De consumptie van ongezond voedsel stijgt snel over het hele continent en vooral in de steden. Obesitas komt steeds vaker voor in West-Afrika en is  ook in de andere landen stijgende, zelfs in landen met relatief lage inkomens, zoals Tanzania. Dat is gedeeltelijk te verklaren door gebrek aan beweging, maar zeker ook door ongezonde voeding.”

Beter eten leidt tot meer winst

Eetpatronen verwaarlozen is gevaarlijk. Foute voeding en obesitas leiden tot aanzienlijke kosten in de gezondheidszorg en verminderen de productiviteit van de werkende bevolking.

Het Global Panel on Agriculture and Food stelt dat ondervoeding de Afrikaanse economieën duur te staan komt: hun BNP zou 3 tot 16 procent kunnen stijgen met een goed voedselbeleid. De totale impact loopt op tot 3,5 miljard dollar per jaar, oftewel 500 dollar per persoon, als je de gemiste economische groei en het verloren menselijk kapitaal berekent. Volgens de Verenigde Naties kan ook het inperken van voedselverspilling en het verminderen van afval een positieve impact hebben op de voedselveiligheid en -zekerheid. 

Meetbare resultaten

Volgens een andere World Food Prize-winnaar, Lawrence Haddad, is overgaan tot efficiënte en meetbare actie de grootste uitdaging. “Hoe zorg je ervoor dat landen en mensen zelf willen dat de voedingskwaliteit verbetert? De motivatie aanzwengelen, is cruciaal.” Hij zegt dat het doel niet meer enkel mag zijn om honger uit de wereld te helpen, maar het kwalitatief voeden van de bevolking. Het verzamelen van gegevens rond voeding is noodzakelijk, van de bereiding tot het verdelen, vermarkten en verwerken ervan. 

“Registreren welke engagementen regeringen en bedrijven aangaan, is belangrijk om de verantwoordelijkheidszin van andere landen inzake voeding aan te zwengelen. En dan kan het snel gaan. Afrika kan nog volop nieuwe voedselsystemen ontwikkelen, het continent heeft niet af te rekenen met vastgeroeste patronen of eeuwenoude belangen” , zegt Haddad.