Hoe de Oekraïense economie blijft draaien in volle oorlog

Het is inmiddels al negen maanden geleden dat de Russische invasie in Oekraïne begon. Ondanks de verwachting van het Kremlin – en vele internationale analisten – viel Oekraïne niet binnen enkele dagen. Het weerde de Russische opmars naar Kiev af, keerde het tij op het slagveld en heeft nu al de helft van het grondgebied heroverd dat Rusland had ingenomen.

Maar de menselijke kosten van dat verzet waren enorm. Een recent rapport van de VN bevestigt de dood van 6.595 burgers en waarschuwt dat er nog veel meer zullen volgen. Een derde van de 44 miljoen Oekraïners is ontheemd: 6,5 miljoen binnen Oekraïne en bijna 8 miljoen als vluchteling in andere Europese landen.

Omdat de Russische troepen hun missie op het slagveld niet hebben voltooid, terroriseren ze nu de burgerbevolking met raketten en drones. De aanvallen hebben geleid tot veel burgerslachtoffers en ernstige schade aan kritieke infrastructuur.

Tegelijk hindert de blokkade van de havens aan de Zwarte Zee de levensbelangrijke export, waardoor Oekraïne de vreemde valuta mist die het nodig heeft om cruciale importgoederen te betalen. Dat, en het feit dat de regering gedwongen is veel middelen te spenderen aan de militaire campagne, heeft de economie enorm onder druk gezet.

Hoe heeft de Oekraïense economie zich aangepast aan de nieuwe oorlogsrealiteit?

Economische gevolgen

Nadat Oekraïne in 2020 al een relatief bescheiden 4 procent van het bbp zag dalen door de pandemie, groeide de Oekraïense economie het jaar daarop met een gezonde 3,2 procent. Voor dit jaar werd ongeveer dezelfde groei verwacht, maar de plotse Russische invasie gooide die prognose helemaal in de war. De invasie trof meteen de hoofdstad Kiev en tien regio’s, samen goed zijn voor 55 procent van het bbp voor de oorlog.

De Oekraïense economie kromp daardoor met 15,1 procent in het eerste kwartaal van 2022, in het tweede kwartaal zelfs met 37,2 procent.

Vandaag gaan de gevechten door in regio's die minder dan 15 procent van het vooroorlogse bbp uitmaken. Toch schat de Wereldbank dat de Oekraïense economie in 2022 met een derde zal krimpen, veel meer dus dan de typische drempel van 15 procent die wij als economen gebruiken om een economische recessie tot economische ramp uit te roepen.

Wat de economische gevolgen van de oorlog nog dramatischer maakt, is dat de bovenstaande totale aantallen erg ongelijk verdeeld zijn - zowel over de regio’s als over sociaaleconomische groepen. Dat zien we duidelijk in de cijfers over extreme armoede, gedefinieerd als moeten leven van minder dan 5,5 dollar per persoon per dag.

Voor de oorlog leefde maar 2,5 procent van de Oekraïners in extreme armoede, een cijfer dat vergelijkbaar is met landen als Italië of Spanje. Maar de oorlog bracht daar abrupt verandering in. De Wereldbank schat dat het aantal Oekraïners in extreme armoede in 2022 waarschijnlijk zal vertienvoudigen en ook volgend jaar zal blijven groeien. Door de grote tekorten in de buurt van de frontlinie zullen de armoedecijfers daar nog hoger zijn.

Dat zal de inflatie versnellen en de koopkracht aantasten. Overheidssteun voor de armste delen van de bevolking is in die situatie cruciaal.

Zakendoen in oorlogstijd

Hoewel heel wat werknemers gevlucht zijn voor de oorlog, er voortdurend kans is op beschietingen, en ondanks de grootschalige vernieling van gebouwen en materieel, zetten de meeste Oekraïense bedrijven hun activiteiten voort.

Hoe doen ze dat? Bedrijven die dat kunnen, zijn verhuisd naar veiligere delen van het land, wat lokaal soms leidt tot een plotse economische boom. Zo groeiden drie regio’s in Centraal- en West-Oekraïne in maart 2022 met meer dan 8 procent.

De IT-sector, die minimaal afhankelijk is van kapitaalinbreng, stopte zelfs amper met werken. En sectoren ver weg van de actieve slagvelden, zoals de detailhandel, waren in september al bijna teruggekeerd naar hun vooroorlogse cijfers.

Sectoren die sterk vertegenwoordigd zijn in de regio's waar hevig wordt gevochten, of die erg kapitaalintensief zijn, zoals de metaalproductie, hebben wel fors moeten inkrimpen. Zo verloor Metinvest, de grootste staalproducent in Oekraïne, twee fabrieken in Marioepol. De groep zet zijn activiteiten voort in andere fabrieken in de buurt van Zaporizja in het zuiden van Oekraïne en Kamianske in het centrum van het land, maar de totale productie is met 50 tot 70 procent gedaald.

De graandeal, waarover in juli met de hulp van de VN is onderhandeld en die onlangs met nog drie maanden is verlengd, heeft wel een gedeeltelijke graanexport mogelijk gemaakt en dat is goed gebleken voor de landbouweconomie. De opbrengsten uit die export kunnen zelfs genoeg zijn om te planten voor het volgende seizoen. Dat helpt de economie in het vroege najaar te stabiliseren.

Bombardementen op stroomnet

Maar sinds begin vorig maand heeft Rusland de bombardementen op kritieke infrastructuur geïntensiveerd, waarbij naar schatting 40 procent van het Oekraïense elektriciteitsnet is vernield. Vitali Klitschko, de burgemeester van Kiev, meldde dat 80 procent van de hoofdstad geen elektriciteit of water heeft. De overheid reageerde door stroom te rantsoeneren, waardoor sleutelsectoren zoals de gezondheidszorg en het openbaar vervoer voldoende of in ieder geval een minimum aan stroom krijgen.

Sommige bedrijven en activiteiten kunnen zich gedeeltelijk aanpassen aan tijdelijke stroomuitval. Tandartsen begonnen hun consultaties af te stemmen op stroomrantsoenering, en sommige producenten zijn begonnen ’s nachts te produceren. Coffeeshops zijn overgestapt van espresso naar eenvoudigere filterkoffie, die veel minder stroom vereist. Wie het zich kan veroorloven, slaat een generator in.

De regering heeft inmiddels ook duizenden schuilplaatsen voorbereid, de zogenaamde “punten van onoverwinnelijkheid”, waar Oekraïners 24 uur per dag, zeven dagen per week gratis toegang hebben tot essentiële diensten.

Noodhulp

Terwijl Oekraïners en Oekraïense bedrijven zich voortdurend aanpassen, moet de overheid vernielde civiele infrastructuur herstellen, om mensen in staat te stellen de kost te verdienen en om de meest kwetsbare Oekraïners te redden van de gevolgen van extreme armoede. Maar de overheid moet tegelijk ook het leger blijven bevoorraden om door te kunnen vechten.

Tijdens vergaderingen van de Wereldbank en het IMF in oktober kondigde president Volodymyr Zelensky aan dat Oekraïne 38 miljard dollar nodig heeft om het geschatte begrotingstekort in 2023 te dekken en nog eens 17 miljard om te beginnen met de wederopbouw van beschadigde of vernietigde infrastructuur.

Als Oekraïne die steun krijgt, moet dat het land in staat stellen om een economische ineenstorting te vermijden en door te vechten.

-

Deze analyse is oorspronkelijk verschenen bij IPS-partner The Conversation.