“Stop de 'westsplaining' en luister naar de kleine Europese lidstaten: zij zagen de oorlog in Oekraïne komen” (OPINIE)

Het is maar zelden dat de woorden van Litouwse regeringsfunctionarissen het buitenlandse nieuws halen. De standpunten van Litouwen hebben niet eens de hoogste prioriteit bij de Europese bondgenoten. Misschien is het tijd om daar enige verandering in te brengen.

Kort na de veiligheidsconferentie in München in februari, stuurde Gabrielius Landsbergis de Litouwse minister van Buitenlandse Zaken een waarschuwing de wereld in:

“Het ontbreekt ons niet aan capaciteit, het ontbreekt ons aan politieke wil en de urgentie die nodig is om Oekraïne te steunen en onze collectieve veiligheid te garanderen. Rusland is daarentegen wel gedreven door wil, de wil om Oekraïne te vernietigen en het Russische Rijk te herstellen. Wanneer gaan wij onze capaciteit gebruiken om dit tegen te gaan?”

Litouwen is een klein land met slechts 3 miljoen inwoners. We verwachten dus niet dat dit land de leidende stem in Europa vertolkt tegen de Russische agressie. Maar, de Sovjetbezetting van Litouwen, die gepaard ging met vervolgingen, onderdrukking en een totalitair regime, wordt zelfs door de jonge generaties nog steeds goed begrepen. Het lijkt dus een kwestie van gezond verstand om meer gewicht te geven aan de standpunten van Litouwen en diens buurlanden. Waarom gebeurt dat niet?

“Eerst Georgië, dan Oekraïne”

De voormalige voorzitter van het Litouwse parlement, Vytautas Landsbergis, de eerste voorzitter na de onafhankelijkheid van de USSR, heeft deze oorlog al voorspeld in 2008. In een interview met een Europese nieuwssite over de “situatie in Georgië” sprak hij helder: “We hebben niet enkel een situatie in Georgië, maar een ernstige situatie in heel Europa. Wie volgt na Georgië? …. De volgende aan de beurt is Oekraïne, dan de Baltische Staten”, sprak hij. 

Dit standpunt stond in schril contrast met wat de ministers van Buitenlandse Zaken van de EU destijds overeenkwamen toen ze hun “ernstige bezorgdheid” over de oorlog uitspraken. Ze bekritiseerden de buitenproportionele reactie van Rusland, maar drongen er bij Georgië op aan om het zespunten-akkoord voor een staakt-het-vuren te ondertekenen. Dat stond de Russische “veiligheidstroepen” in feite toe om “aanvullende veiligheidsmaatregelen” op te leggen. Het staakt-het-vuren leidde tot de Russische bezetting van 20 procent van het Georgische grondgebied, en die bezetting duurt verder tot op vandaag.

Rusland bezette vervolgens de Krim in 2014. Landen van de Europese Unie stemden in met bepaalde sancties, maar bleven ondertussen met de agressor samenwerken op vlak van energie. Litouwen deed iets anders: het land bouwde een eigen terminal voor vloeibaar aardgas en die kreeg de naam 'Onafhankelijkheid'. Hierdoor kon het land breken met zijn afhankelijkheid van Russisch gas.

In 2015 waren de EU-landen voorzichtig om de Russische Federatie als agressor te benoemen in de regio's Luhansk en Donetsk in Oekraïne. Opnieuw bracht de Litouwse ambassadeur een duidelijke boodschap aan het adres van de VN: “Rusland is direct betrokken en draagt de hoofdverantwoordelijkheid voor het conflict dat Oekraïne verscheurt.” 

Hoe te reageren op Rusland?

We gaan verder naar 2022, wanneer Rusland de grootschalige aanval inzet op Oekraïne. Woorden van steun kwamen er van alle kanten, concrete steun was er veel minder. Tijdens de eerste dagen van de oorlog weigerde Duitsland om wapens naar Oekraïne te sturen. Het verhinderde Estland zelfs om zijn oude houwitsers te sturen door geen goedkeuring daarvoor te geven.

Litouwen luidde ondertussen de alarmbel, samen met Letland, Estland en Polen. Ze uitten hun zorgen over de bedreigende situatie voor de rest van de regio en riepen Europa op om Oekraïne te steunen “met alle mogelijke middelen”. Velen in deze regio verwachten dat Europa zich ondubbelzinnig inzet om Oekraïne te helpen om de oorlog te winnen.

Maar tot voor kort suggereerde zelfs de Franse president Emmanuel Macron dat Oekraïne een deel van zijn soevereiniteit zou kunnen opgeven om tegemoet te komen aan de eisen van Poetin. Dergelijke opmerkingen werden ijskoud onthaald in Baltische en Oost-Europese staten.

Toen Macron zijn strategie veranderde en zei dat het een mogelijkheid zou zijn om troepen naar Oekraïne te sturen, stootte hij op verzet vanuit verschillende Europese hoofdsteden. In Litouwen vond hij echter wel een bondgenoot.

Westsplaining

Deze historische opsomming benadrukt het grote verschil in opvatting tussen landen als Litouwen, Letland, Estland, Polen en Tsjechië in vergelijking met West-Europese landen zoals Frankrijk of Duitsland. Het suggereert zelfs dat “westsplaining” nog steeds de overhand heeft in de Europese Unie.

Oost-Europese kandidaten werden nog nooit gekozen voor cruciale functies zoals die van secretaris-generaal van de NATO. Sterker nog, ze worden zelfs tegengewerkt, onder andere door voormalig vicevoorzitter van de Europese Commissie Frans Timmermans en minstens één andere ambtenaar van de Commissie.

West-Europa ziet Oost-Europa en de Baltische staten nog steeds niet als gelijkwaardige partners. Als gevolg daarvan ziet de EU - gedomineerd door het westen - Rusland nog niet ten volle als een directe bedreiging voor de Europese veiligheid.

In een positief teken van erkenning zei EU-Commissievoorzitter Ursula Von der Leyen in haar toespraak voor de State of the Union  in 2022: “We hadden moeten luisteren naar de stemmen binnen onze unie - in Polen, in de Baltische staten en in heel Centraal- en Oost-Europa.”

Dit vluchtige moment van erkenning zou de basis moeten vormen voor een veel zinvoller debat over wie beslissingen neemt in de EU en op basis waarvan.

-

Deze opinie is eerder verschenen bij IPS-partner The Conversation.