Eeuwenoud erfgoed blijkt slimme klimaatoplossing: vergeten waternetwerk in Jemen beschermt tegen droogtes én overstromingen

Tegenwoordig zijn de antieke kanalen meestal verstopt met plastic afval, drankblikjes en zelfs geïmproviseerde woonhutten. Maar nu de klimaatverandering tot extreme weerfenomenen leidt in Jemen, wil het stadsbestuur de Tawila-reservoirs in hun oude glorie herstellen. Volgens de overheid kan het helpen om de watervoorziening tijdens droge periodes te garanderen en overstromingen in het regenseizoen te voorkomen.

“Ik ken de geschiedenis van mijn stad en ik wil die geschiedenis naar het heden brengen”, zegt Gelal Haykal, een 28-jarig lid van de gemeenteraad. Zelf woont Gelal in een overstromingsgevoelig district van de stad.

“Geniaal systeem”

Al sinds de vijftiende eeuw voor Christus leiden de Tawila-reservoirs regenwater door een reeks sluizen naar een half dozijn opslagtanks. Als die vol zijn, lopen ze over in de zee.

De kanalen, gemaakt van vulkanische as dat waterdicht is gemaakt door stucwerk, zigzagden tussen de grillige bergketens van vulkanisch gesteente. Op die manier werd het regenwater ook weggeleid van de laagste en oudste delen van Aden, en werden de bewoners er gevrijwaard van overstromingen.

“Een geniaal systeem”, zegt Othman Abdulrahman, plaatsvervangend hoofd van de afdeling oudheidkunde van Aden.

Ze leverden jaar tot 90 miljoen liter drinkwater per jaar voor de Adenis - wiens nakomelingen nu in een van de landen met de grootste waterschaarste ter wereld wonen.

“Vroeger haalden mensen er water uit”, zegt Abdulrahman, wijzend op een reeks richels en trappen die in het bassin waren uitgehouwen, waardoor bewoners ooit tot dicht bij de waterrand konden komen.

Tegenwoordig zijn de kanalen meestal geblokkeerd met afval. Verderop op de heuvel zijn informele nederzettingen ontstaan rond de openingen die water in de Golf van Aden laten stromen.

Daardoor lopen sommige kanalen gedeeltelijk over, zonder de tanks te vullen.
“Het is pijnlijk voor mij om dat te aanschouwen”, zegt Abdulrahman.

Klimaatkwetsbaar land

Jemen, een land met dertig miljoen inwoners op de zuidwestelijke punt van het Arabische schiereiland, wordt geconfronteerd met twee tegengestelde gevolgen van klimaatverandering.

Het is nu al een van de landen met de grootste waterschaarste ter wereld – en woestijnvorming maakt het voor miljoenen mensen veel moeilijker om toegang te krijgen tot veilig drinkwater.

Maar de kustgebieden hebben ook te maken met verwoestende plotselinge overstromingen.

In 2020 kwamen in het hele land door plotselinge overstromingen meer dan 170 mensen om het leven. In 2021 troffen twee opeenvolgende overstromingen duizenden Jemenitische gezinnen, ook in Aden.

Aden zelf is de zesde meest kwetsbare stad ter wereld voor zeespiegelstijging en stormvloeden (sterke verhoging van de zeespiegel langs de kust door de wind), volgens een onderzoek uit 2009 van het Centre for Global Development.

“We zijn bang”

De natuurlijke haven van de stad en de oudste wijken liggen in de laaggelegen kraterwijken, die hun naam ontlenen aan de nabijgelegen slapende vulkaan.

De meeste bewoners zijn gezinnen met een laag inkomen die in lemen huizen wonen, waarvan er vele ernstig beschadigd werden tijdens de overstromingen van 2020. Onder meer het huis waar Faisal al-Shawqi met zijn familie woonde viel ten prooi aan het water.

“Het was een gruwelijke, angstaanjagende dag”, zegt de 28-jarige Faisal. Hij vertelt hoe het regenwater zo snel het huis binnenstroomde dat het de trap naar de bovenverdieping wegspoelde en zijn gezin op de begane grond vasthield.

Om hun huis waterbestendig te maken of naar een hoger gelegen wijk te verhuizen, was geld nodig dat zijn familie niet had.

Nu het lenteseizoen dichterbij komt, vreest hij het ergste. “We zijn bang en erg nerveus - mijn eigen huis en alle huizen om ons heen vallen al uit elkaar”, zegt hij.

Geschiedenis tot leven brengen

VN-Habitat - het programma van de Verenigde Naties dat instaat voor een betere stedelijke toekomst - heeft in Aden meer dan honderd door overstromingen beschadigde huizen gerenoveerd en installeert regenwaternetwerken ten behoeve van nog eens vijftienduizend inwoners. De VN-organisatie ziet ook potentieel in het herstel van het oude watersysteem.

“De Tawila-reservoirs worden beschouwd als een van de duurzame manieren om de gevolgen van overstromingen het hoofd te bieden”, zegt de landdirecteur van het agentschap, Wael al-Shhab. “De financiering van de renovatie kan echter lastig zijn.”

Gezien de benarde humanitaire situatie in Jemen kan het een uitdaging zijn om financiën te vinden  voor een infrastructuurproject voor de langere termijn. De meeste Jemenitische gezinnen hebben na zeven jaar oorlog al moeite hebben om basisvoedsel of gezondheidszorg te betalen.

“De meeste donoren beschouwen voedsel, medicijnen en water als de drie belangrijkste zaken in deze humanitaire context van langdurige gewapende conflicten”, zegt Shhab.

Mahmoud Bingaradi, hoofd van het buurtcomité van de kraterdistricten, schat dat de Tawila-reservoirs voor zo’n 600.000 dollar volledig hersteld zouden kunnen worden.

Hayal, die in het team van Bingaradi werkt, vindt dat een kleine prijs om zijn stad te redden.

“De overstromingen zijn tegenwoordig zo plotseling en er is zoveel water”, zegt hij. “Daarom is dit systeem zo belangrijk.”

- 

Dit artikel verscheen oorspronkelijk bij IPS-partner Thomson Reuters Foundation