Tunesische revolutie is mislukt, mede dankzij Europa (OPINIE)

Tien jaar na de protesten in Tunesië die leidden tot de val van president Zine El Abidine Ben Ali en zijn regime protesteren Tunesiërs nog steeds. Wat is er veranderd in het afgelopen decennium?

Ben Ali was 23 jaar aan de macht in Tunesië. De ‘Jasmijnrevolutie’ in het land was de eerste massa-opstand waarbij een langzittende Arabische autocraat werd afgezet.

Werkloosheid, inflatie van voedselprijzen, corruptie, gebrek aan politieke vrijheid en slechte leefomstandigheden zetten de protesten in gang.

Maar zoveel jaar later is er niet zo heel veel veranderd. Na de afkondiging van de noodtoestand in 2015, volgens de overheid  om het oprukkende terrorisme tegen te gaan, escaleerden de protesten opnieuw. Dit jaar kondigde de regering enkele dagen voor de verjaardag van de Jasmijnrevolutie plotseling een lockdown en avondklok af. Demonstranten lieten desondanks van zich horen, en doen dat nog steeds.

Oude gewoonten

Uit onderzoek  naar de machtsoverdracht in Tunesië en de ontwikkelingen daarna is gebleken dat de aanleiding voor de recente protesten dezelfde is als destijds bij de Jasmijnrevolutie

Net als toen demonstreren mensen voor sociaaleconomische rechten en sociale rechtvaardigheid en willen ze dat hun politieke stem gehoord wordt. Opeenvolgende regeringen versterkten de repressie van burgerlijke politieke rechten. En corruptie – waarbij gewone burgers worden uitgebuit en rijke en invloedrijke burgers profiteren – is nog steeds alom aanwezig. De regering zet zich niet zozeer in voor de ‘doelen van de revolutie’, maar vervalt in oude gewoonten en negeert of onderdrukt afwijkende geluiden.

Uit ons onderzoek blijkt ook dat verslechterende economische omstandigheden en groeiende ongelijkheid geen gevolgen zijn van de revolutie, maar van bezuinigingsmaatregelen. Deze maatregelen werden door de regering doorgevoerd in opdracht van de Europese Unie en internationale financiële instituten.

Tunesiërs willen een sociale democratie en meer sociaaleconomische en burgerlijke politieke rechten. Sociale rechtvaardigheid en sociaaleconomische rechten zijn voor hen integrale onderdelen van democratie en niet slechts gevolgen daarvan.

Wortels van ontevredenheid

Uit gesprekken die we gevoerd hebben, bleek dat mensen er gefrustreerd over zijn dat niets is gedaan met de eisen van de revolutie in 2011. Ze vinden dat er nog een revolutie, een “echte revolutie” moet komen.

Opiniepeilingen laten sinds 2011 een consistent beeld zien. Tunesiërs willen een ontvankelijke overheid, die goede openbare diensten levert en zich inzet voor economische zekerheid. En ze willen een einde aan corruptie.

Volgens de Arab Barometer, een bron van kwantitatief onderzoek in het Midden-Oosten, vindt twee derde van de Tunesiërs echter dat politici zich niet inzetten voor de bevolking. Het vertrouwen in politici, politieke partijen of de regering is extreem laag.

Minder dan 10 procent van de bevolking is gemiddeld genomen tevreden over de regering. Er heerst vooral onvrede over het gebrek aan banen, de ongelijkheid en inflatie.

Ongeveer 90 procent van de bevolking denkt dat de regering corrupt is, dat ‘wasta’ (vriendjespolitiek) nodig is om werk te vinden en dat ambtenaren op die manier familieleden aan een baan helpen.

Westerse regeringen

Economische onrust zette de Jasmijnrevolutie in gang en is nu nog steeds een probleem. Economische groei bleef uit, schulden werden niet afgebouwd en de werkloosheid is nog steeds hoog. Het wordt voor jonge Tunesiërs steeds moeilijker om na hun opleiding werk te vinden.

Daar komt nog bij dat de Wereldbank in zijn laatste economische assessment wijst op een gebrek aan investeringen, lage productiviteit in de private sector en export die lager ligt dan voor de revolutie.

De regering is niet alleen verantwoordelijk voor dit falen als het gaat om sociaaleconomische hervormingen. Ons onderzoek wijst erop dat internationale financiële instituten en westerse regeringen hier ook een rol in hebben gespeeld. Ze hebben Tunesië sterk aangemoedigd een neoliberaal beleid te voeren, in ruil voor hulp en handel. Daarbij werd het land onder meer aangemoedigd structurele hervormingen door te voeren bij publieke instituten en staatsbedrijven, energiesubsidies te verminderen en de Tunesische dinar te devalueren in overeenstemming met de markt.

Door dit beleid worden de overheidsuitgaven verminderd, wat betekent dat de regering de sociale dienstverlening niet kan verbeteren en geen inkomenssteun kan geven.

EU

Wat beleidsmakers daarmee ook wilden bereiken, het is niet gelukt, en het heeft de publieke ontevredenheid niet weggenomen. De Tunesische regering, de EU en internationale financiële instituten moeten hun beleid evalueren. Ze moeten maatregelen nemen die de bevolking waardigheid en werk geven en een einde maken aan corruptie.

De regering kan bijvoorbeeld investeren in infrastructuur – vooral in het binnenland – om werkgelegenheid te creëren en zowel buitenlandse als binnenlandse investeringen aan te trekken. Een progressieve belastingstructuur kan rijkdom herverdelen, de binnenlandse vraag aanzwengelen en een symbolisch belangrijk signaal afgeven aan de bevolking. Dat geldt ook voor sociale zekerheid voor werklozen en een gecoördineerde strijd tegen corruptie.

De Europese Unie zou Tunesië betere toegang kunnen geven tot zijn interne landbouwmarkt. Op die markt hebben Tunesische producten een competitief voordeel. Ook zou de EU de kredietvoorwaarden kunnen verzachten of kunnen aandringen op hervormingen die leiden tot betere beloning en meer zekerheid op de arbeidsmarkt.

Het is daarom dat de transitie gezien wordt als een mislukking. Net als tien jaar geleden, roepen Tunesiërs op tot een “isqāṭ an-niẓām”: niet enkel het einde van een autocratisch bewind, maar van het hele systeem.

-
 

Dit artikel verscheen oorspronkelijk bij IPS-partner The Conversation