Russische inval in Oekraïne drijft Finnen en Zweden in de armen van de NAVO

In tegenstelling tot de andere Scandinavische landen die wel toetraden tot de NAVO, waren Zweden en Finland steeds van mening dat hun veiligheidsbelangen het best beschermd werden door zich neutraal op te stellen. De twee landen werken wel al lange tijd nauw samen met de NAVO, al biedt hen dat geen garantie dat de NAVO-landen hen te hulp zouden schieten bij een militaire inval op hun grondgebied. 

Moskou van zijn kant waarschuwde Zweden en Finland vorige maand nog dat een toetreding “ernstige militaire en politieke gevolgen” zou hebben. Maar de inval in Oekraïne lijkt de landen nu in de armen van de NAVO te drijven. 

Gemeenschappelijke grens

Finland deelt een grens van maar liefst 1300 kilometer met Rusland en voerde tot nu toe een tweesporenbeleid tegenover zijn grote buur. Het probeerde steeds in dialoog te gaan met Rusland en zijn leiders niet voor het hoofd te stoten. Tegelijkertijd zette het in op een sterke defensie, zodat het nooit zwak zou lijken in de ogen van Rusland. Dat volstond om zich voldoende veilig te voelen.

“Dertig jaar lang heeft geen enkele Finse machthebber de kwestie van het NAVO-lidmaatschap ter sprake gebracht. Het werd wel besproken en er werden enkele studies naar verricht, maar ze brachten het nooit officieel ter sprake”, zegt de Fins-Amerikaanse Tomas Ries, universitair hoofddocent van de Zweedse Universiteit voor Defensie. “Maar amper een paar uur na de invasie van Poetin in Oekraïne, kondigden zowel de Finse president als de premier aan dat Finland nu serieus moet nadenken over de mogelijkheid van NAVO-lidmaatschap.” 

Onvoorspelbare Poetin

De reden voor die veranderde Finse houding is volgens Ries het uiterst onvoorspelbare gedrag van de Russische president Vladimir Poetin bij de inval in Oekraïne. Daardoor groeide de overtuiging dat niet toetreden gevaarlijker is dan het wel te doen, ondanks de Russische dreigementen. Hij ziet dat het debat zeer concrete vormen aanneemt, en verwacht een spoedige kandidaatstelling voor het NAVO-lidmaatschap. 

“Voor zover ik het begrijp zal de regering een rapport opstellen dat in het parlement besproken zal worden. Ze zullen dan een schriftelijk antwoord formuleren en daarna zal een beslissing genomen worden. Dat hele proces zal naar verwachting drie tot vier maanden duren, met een beslissing deze zomer. Die zal dan gevolgd worden door een parlementaire stemming en misschien een referendum.”

Zweden 

In Zweden liggen de kaarten wat moeilijker, zegt Ries. Het land verhoogde recent zijn defensiebudget tot twee procent van het bruto binnenlands product (de NAVO-norm). Toch wil de sociaaldemocratische premier Magdalena Andersson het debat over NAVO-lidmaatschap niet voeren, uit vrees dat dit de situatie in Europa enkel verder zou destabiliseren. 

Andersson bevindt zich in een zeer moeilijke politieke positie, omdat de linkervleugel van haar partij sterk gekant is tegen een toetreding. Maar net als in Finland neemt ook onder de Zweedse bevolking de sympathie voor de NAVO toe door de oorlog in Oekraïne. Volgens de laatste peiling van de publieke omroep SVT is 49 procent van de Zweden nu voor een toetreding. 

Ries sluit daarom niet uit dat de sociaaldemocratische partij binnen enkele weken of maanden toch voor NAVO-lidmaatschap zal pleiten. Ook eventuele gewijzigde machtsverhoudingen na de verkiezingen in september kunnen ervoor zorgen dat de debatten over de kwestie geopend worden. 

“In Zweden is een groot deel van het politieke spectrum voorstander van het NAVO-lidmaatschap”, zegt Ries. “De extreemrechtse partij, de Zweden-democraten, stond altijd sceptisch tegenover de NAVO, maar kondigde onlangs aan dat ze nu ook voor lidmaatschap is. Dus moest er een stemming plaatsvinden, zou er een meerderheid in het parlement kunnen zijn.” 

Ook de beslissing van Finland zal het nodige effect hebben, denkt hij. “Als Finland deze zomer aankondigt dat het NAVO-lidmaatschap wil aanvragen, kan dat ook het Zweedse standpunt veranderen. De gangbare opvatting is dat Zweden langzaam Finland zal volgen, en dat de twee landen beide ergens dit najaar hun lidmaatschap zullen aanvragen.