Miljoenen gevangenen “vergeten” in de pandemie

Wereldwijd zitten naar schatting meer dan elf miljoen mensen vast in gevangenissen, zegt Amnesty in het rapport Forgotten Behind Bars: COVID-19 and Prisons. Die gevangenissen lopen een hoog risico op uitbraken: fysiek afstand houden is er meestal onmogelijk en veel gevangenen hebben geen zeep of andere sanitaire voorzieningen tot hun beschikking.

Als er maatregelen genomen worden, leiden die vaak tot mensenrechtenschendingen, zegt Amnesty, zoals het excessief gebruik van eenzame opsluiting.

Het is moeilijk om inzicht te krijgen in het werkelijke aantal infecties en doden in gevangenissen omdat regeringen geen recente en betrouwbare informatie delen, zegt Amnesty. De data die wel beschikbaar zijn, wijzen op een zorgelijk patroon.

Overvol

Overbevolking is een van de belangrijkste problemen in gevangenissen wereldwijd. Zeker 102 landen hebben een officiële gevangenisbezetting van meer dan 110 procent.

In sommige gevallen zijn gevangenen vrijgelaten, onvoldoende om het risico op uitbraken significant te beperken, stelt het rapport.

“Landen die kampen met overvolle gevangenissen, zoals Bulgarije, Egypte, de Democratische Republiek Congo en Nepal, doen te weinig om een virusuitbraak tegen te gaan”, zegt Netsanet Belay van Amnesty. “En in landen zoals Iran en Turkije werden honderden mensen die arbitrair vastzitten, onder wie mensenrechtenactivisten, overgeslagen bij de corona-gerelateerde vrijlatingen.”

De pandemie legt ook de precaire staat van de gezondheidsdiensten in gevangenissen bloot.

“Het maakt niet uit wie je bent en waar je bent, mensen hebben het recht op toegang tot mondkapjes, genoeg zeep, andere sanitaire middelen en schoon water uit de kraan”, zegt Belay. “Zeker in gevangenissen moet persoonlijk beschermingsmateriaal gratis beschikbaar zijn en regeringen moeten de toegang tot tests en behandelingen vergroten zodat zij potentiële uitbraken in gevangenissen kunnen voorkomen of onder controle kunnen houden.”

Mensenrechten

In veel landen namen gevangenissen gevaarlijke maatregelen om de coronacrisis te beteugelen, zegt Amnesty, zoals excessief gebruik van eenzame opsluiting van potentieel besmette gevangenen.

In landen als Argentinië en het Verenigd Koninkrijk worden gevangenen tot 23 uur per dag in isolatiecellen gestopt, vaak weken of maanden aan een stuk.

Sommige maatregelen beperkten ook familiebezoek, wat invloed heeft op het mentaal welzijn van gevangenen. In sommige gevallen leidde dit tot hevige protesten en onrust in gevangenissen waar de autoriteiten vaak met geweld tegen optraden.

Zeker 71 landen hebben nu een voorrangsbeleid voor kwetsbare groepen in hun vaccinatiestrategie, stelt het rapport. In sommige landen zijn ook gevangenen en gevangenispersoneel opgenomen bij de groepen die voorrang moeten krijgen, maar Amnesty’s onderzoek laat zien dat veel andere, ook welvarende landen, zwijgen of onduidelijk zijn over hun plan van aanpak aangaande de gevangenispopulatie.

België

Over de situatie in België spreekt het rapport zich niet uit, maar dat betekent niet dat er in Belgische gevangenissen geen problemen zijn, zegt Wies De Graeve, directeur van Amnesty International Vlaanderen.

“De slechte situatie in de Belgische gevangenissen is gekend en in ‘normale’ tijden al zeer zorgwekkend vanuit mensenrechtenoogpunt,” zegt hij. “Er zijn structurele problemen die soms al decennia aanslepen: overbevolking, vervallen en verouderde gebouwen, onaangepaste zorg.”

Van bij de start van de pandemie ontving Amnesty getuigenissen over onvoldoende persoonlijk beschermingsmateriaal zoals zeep om de hygiënische voorschriften na te leven, en over de grote impact van de maatregelen op hun leefomstandigheden en sociale contacten.

“Sommige van de maatregelen die vorig jaar werden genomen – zoals voorwaardelijke vrijlating – hadden eventjes een positieve impact op de overbevolking maar dat was van erg korte duur,” zegt De Graeve. “Andere maatregelen, onder meer voor wat betreft het contact met kinderen, zijn dan weer zeer restrictief en hebben een erg grote impact op de gedetineerden en hun familie.”

Amnesty roept de alle overheden op om gevangenissen te beschouwen als plekken met hoog risico en gevangenen voorrang te geven in vaccinatieplannen, met name gevangenen in hogere leeftijdscategorieën of met chronische gezondheidsproblemen.