Inheemse gemeenschappen in Peru strijden tegen toenemend geweld van drugsbendes

Op een avond in november 2021 liepen gemaskerde mannen met automatische geweren het dorpsplein op in het midden van Flor de Ucayali, een dorp van een inheems volk in Peru. Ze vuurden in de lucht en eisten te weten waar de leiders van het dorp waren.

Slechts enkele maanden eerder was een jonge inheemse moeder met haar dochtertje in haar woning verrast door gewapende mannen die haar neersloegen en bedreigden. De vrouw was zo bang dat ze haar gemeenschap verliet om in een nabijgelegen stad te gaan wonen.

Na die aanval legde Saul Martinez - de Apu of leider van de Shipibo-Konibo-gemeenschap van 265 mensen - een avondklok van drie maanden op. Vrouwen en kinderen moesten in het dorpshuis slapen en de mannen hielden 's nachts de wacht.

Uiteengereten lichamen

De leiders van Shipibo-Konibo hebben in november ook het parket van het departement Ucayali verwittigd dat hun grondgebied herhaaldelijk was binnengevallen, maar de gewapende mannen “blijven verschijnen”, zegt Martinez.

“Ze stuurden berichten dat als we niet zouden ophouden (van het melden van de invallen), ze de verantwoordelijken, onze leiders, zouden uitschakelen”, vertelt hij. De berichten op zijn mobiele telefoon werden vergezeld van beelden van uiteengereten lichamen.

Flor de Ucayali is een van de minstens honderd inheemse gemeenschappen in het centrale Amazonegebied van Ucayali die de afgelopen jaren zijn bedreigd door binnenvallende cocaboeren. Zij verbouwen het gewas dat wordt gebruikt om cocaïne te maken voor bendes die de drugssmokkel organiseren in het land.

Meer dan een dozijn inheemse en Amazone-activisten zijn vermoord sinds het begin van de covid-19-pandemie, volgens de Peruaanse mensenrechtencoördinator. Criminele netwerken maken gebruik van de lakse handhaving om land in te nemen voor de teelt van coca, maar ook voor illegale mijnbouw en houtkap.

Overheid houdt zich afzijdig

Daardoor is er een stijging te merken van dergelijke moorden in Peru. Alleen al in 2020 werden in het Zuid-Amerikaanse land zes mensenrechtenverdedigers gedood, volgens waakhond Global Witness.

Door bepaalde coronamaatregelen werden afgelegen regio's nog kwetsbaarder. Door inspanningen van de overheid om grondgebied te beschermen en illegale cocateelt uit te roeien, gingen drugshandelaars op zoek naar meer desolate gebieden om de teelt voort te zetten, zegt Vladimir Pinto van de belangenorganisatie Amazon Watch.

Martinez, van Flor de Ucayali, zegt dat hij om overheidsbescherming had gevraagd voor zijn gemeenschap, maar dat de politie hem vertelde “voor jezelf te zorgen”. Ze hadden naar eigen zeggen geen budget om de boottocht vanuit de regionale hoofdstad Pucallpa te maken. “Leven we in de Peruaanse staat of ergens anders?”, vraagt Martinez zich af.

Bogen, pijlen en drones

Peru is de op één na grootste cocaïneproducent na Colombia, volgens de VN verantwoordelijk voor meer dan een kwart van de wereldwijde productie. Het gebied met cocavelden in Peru groeide van 439 vierkante kilometer in 2016 tot 617 vierkante kilometer in 2020, een toename van meer dan 40 procent, volgens gegevens van de overheid.

Het White House Office of National Drug Control Policy (ONDCP) registreerde echter een hoger cijfer voor 2020 - ongeveer 882 vierkante kilometer, of genoeg land om tot 810 ton cocaïne te produceren.

De cocateelt is een belangrijke oorzaak van ontbossing in Peru. In 2020 verloor het land een recordoppervlakte van 2.000 vierkante kilometer aan bos. Dat is bijna vier keer meer dan het jaar ervoor.

Daar houdt de milieuschade niet op. Cocaïnelaboratoria in de jungle laten ook giftige chemicaliën zoals zwavelzuur, aceton en benzine vrij in de ondergrond, beken en rivieren.

Hoewel de indringers die het land van Flor de Ucayali bedreigen, gewelddadig en beter bewapend zijn, zijn de jonge mannen en vrouwen van de gemeenschap onbuigzaam.

Uitgerust met vijf geschonken kogelvrije vesten en een paar jachtgeweren, evenals pijl en boog, patrouilleren ze in het bos dat zich uitstrekt tot aan de grens met Brazilië.

“We zullen onszelf blijven verdedigen, zelfs als we moeten sterven”, zegt de dertigjarige Christian Tangui, leider van het zelfbenoemde bewakingscomité van het dorp en vader van een jong gezin.

Tangui zegt dat hij het niet kon verdragen dat zijn kinderen nog banger werden door indringers. Dat zijn patrouilles een ernstig gevaar betekenen voor hemzelf neemt hij erbij.

De gemeenschap onderzoekt nieuw ontboste plekken met de hulp van het door de staat gerunde Programa Bosques, dat maandelijks een satellietkaart van hun land bijwerkt. Drones helpen hen een breder beeld van hun grondgebied te krijgen, maar drugshandelaren gebruiken de technologie ook om militaire invallen te voorkomen.

Tijdens een recente patrouille moesten inheemse verdedigers het bos invluchten toen indringers schoten afvuurden.

Georganiseerde misdaad

Robert Guimaraes, een oude inheemse leider, zegt dat hij voor de pandemie nog nooit zo'n niveau van georganiseerde misdaad in Ucayali had gezien. “De situatie is zeer ernstig omdat er autoriteiten zijn die samenspannen met de drugshandel.”

Hij verwijst daarbij naar de vermeende betrokkenheid van regionale functionarissen, rechters en openbare aanklagers.

De gouverneur van Ucayali, Francisco Pezo Torres, zit in preventieve hechtenis en wordt berecht voor het naar verluidt leiden van een criminele organisatie binnen de regionale regering. Hij werd in december gearresteerd, aanvankelijk ontsnapte hij via een verborgen deur in zijn eigendom, maar werd dagen later opnieuw opgepakt.

Of het nu gaat om het aannemen van steekpenningen om onrechtmatige landconcessies te verlenen of het blokkeren van inheemse eigendomsrechten, corruptie voedt milieucriminaliteit en ontbossing in de Peruaanse Amazone, zegt Alvaro Masquez, advocaat bij het Legal Defense Institute.

Pandemie is een keerpunt

Ricardo Soberon, sinds 2021 het hoofd van het Peruaanse antidrugsagentschap DEVIDA, zegt dat de pandemie een keerpunt is geweest. De drugshandel werd vanaf dan steeds meer geleid vanuit afgelegen, moeilijk bereikbare delen van de Amazone, die vaak worden bewoond door inheemse volkeren.

Onder zijn leiding, zegt Soberon, zal het bureau  eerder beleid terugdraaien dat de illegale cocateelt wou aanpakken door individuele eigendomsrechten uit te delen op voorwaarde dat er alternatieve gewassen, zoals koffie en cacao, op werden verbouwd. Dat beleid werd toegepast tussen 2013 en 2018 en stelde regionale autoriteiten in staat om duizenden eigendomsrechten in het Amazonegebied van Peru toe te kennen. Maar de inheemse rechten op gemeenschappelijk bezit werden daarbij vaak over het hoofd gezien. Dat heeft volgens activisten de drugshandel en ontbossing in realiteit net aangewakkerd.

“In plaats van de Amazone-gebieden te beschermen, hebben mensen met belangen in de drugshandel, illegale mijnbouw en illegale houtkap ze door die individuele landstitels  op een presenteerblaadje gekregen", legt Soberon uit. "Daardoor konden de criminele activiteiten zich uitbreiden ten koste van gemeenschappelijke gebieden van de inheemse bewoners."

Straffeloosheid

Guimaraes is een van de vele inheemse leiders van het Amazonegebied die zeggen dat politie en openbare aanklagers hun meldingen van doodsbedreigingen niet opvolgen, waardoor moordenaars ongestraft kunnen opereren.

“We worden geconfronteerd met een heel apparaat van georganiseerde misdaad, inclusief moord op bestelling”, zegt hij. “Onze gemeenschap heeft eigendomsrechten, maar geniet niet de bescherming van de staat.”

De Shipibo-Konibo-bevolking vreest voor hun land en hun leven, na wat er gebeurde met de inheemse groep Kakataibo.

Arbildo Melendez, een leider van Kakataibo, werd in april 2020 doodgeschoten in de Unipacuyacu-gemeenschap - 150 km van Flor de Ucayali, vlak nadat hij de aanwezigheid van drugsbendes had gemeld aan de autoriteiten.

Zijn gemeenschap wordt nog steeds belegerd door cocaboeren die stukken bos hebben gekapt. De 86 families van Unipacuyacu hebben zich teruggetrokken op slechts 1 procent van het gebied van 230 vierkante kilometer. Melendez' weduwe en vier kinderen zitten ondergedoken, uit angst voor meer geweld.

Herlin Odicio, leider van de Kakataibo-federatie, is ook gedwongen onder te duiken nadat de doodsbedreigingen waren toegenomen. Ook zijn familieleden zijn aangevallen door gewapende mannen.

Desondanks is Odicio verkozen als gemeenteraadslid en heeft hij geholpen om toestemming van de staat te krijgen om twee nieuwe inheemse reservaten te creëren voor zijn volk. De Kakataibo willen geïsoleerd leven in hun nieuwe gebied van 1500 vierkante kilometer.

“Helaas is deze doodsbedreiging voor het leven en de vervolging zal doorgaan”, zegt hij. “Ik zal altijd mijn volk en onze strijd verdedigen. Ik zal niet zwijgen.”

-

Dit stuk is oorspronkelijk verschenen bij IPS-partner Thomson Reuters News Foundation.