Dengue: een ziekte die steeds minder tropisch wordt (OPINIE)

Eerst naar Peru: het Zuid-Amerikaanse land kreeg het afgelopen jaar te maken met een nooit geziene dengue-epidemie, zowel wat infecties als overlijdens betreft. In de meeste regio’s van het Andesland werd de noodtoestand afgekondigd.

Jaar na jaar verspreidt dengue zich verder in de verschillende subtropische en tropische regio’s van Peru. Volgens de meest recente cijfers werden er dit jaar bijna 220.000 gevallen bevestigd en vielen er minstens 450 doden door, onder wie ook kinderen. In vergelijking met covid-19, dat in Peru bijna 200.000 doden veroorzaakte, lijkt dit weinig. Maar de groei was exponentieel: vorig jaar werden nog 43.899 gevallen van dengue opgetekend, en in 2021 waren het er 24.642.

Toename in Europa

Al komt dengue vooral voor in de tropische en subtropische gebieden van Amerika, Azië en Afrika, we zien de afgelopen jaren een aanzienlijke toename in gematigder klimaten, met name in Europa. En dan vooral in het zuiden van het continent, waar de aandoening al aanwezig is sinds de jaren 1970.

In de VS werden recent recordaantallen nieuwe, niet-geïmporteerde gevallen gemeld. Ook Spanje maakte gewag van de eerste dengue-infecties sinds jaren, onder meer in Catalonië en Ibiza. In 2022 werden alleen al op het Amerikaanse continent 2,8 miljoen gevallen van dengue geregistreerd, meer dan een verdubbeling ten opzichte van de 1,2 miljoen in 2021. Het afgelopen jaar wordt dan ook omschreven als een “horrorjaar” voor dengue.

Volgens gegevens van het Europees Centrum voor ziektebestrijding ECDC werden in 2022 71 gevallen van lokaal opgedane dengue gemeld op het Europese vasteland. Dat is een toename van maar liefst 20 procent ten opzichte van 2021. Wat is er aan de hand?

Beten met ernstige gevolgen

Dengue is een infectieziekte die wordt veroorzaakt door een van de vier typen van het denguevirus (DENV). Samen met onder andere het gelekoortsvirus en het westnijlvirus behoort dengue tot de familie Flaviviridae (flavus is geel in het Latijns). De vier typen kunnen dezelfde klinische symptomen veroorzaken.

Het denguevirus wordt overgedragen door de beet van geïnfecteerde muggen van het muggengeslacht Aedes, voornamelijk de Aedes aegypti, bekend als denguemuskiet, en in mindere mate de Aedes albopictus, in de volksmond de tijgermug. Deze steekmuggen voeden zich met menselijk bloed en kunnen het virus overdragen via hun speeksel.

Van origine komen de twee insecten uitsluitend voor in tropische en subtropische gebieden over de hele wereld, en niet Europa. Maar de afgelopen decennia hebben ze zich verspreid naar meer gematigde regio’s.

De overdracht van het virus volgt een cyclus mens-mug-mens. Wanneer een geïnfecteerde vrouwelijke Aedes-mug een persoon prikt, brengt ze het denguevirus over en begint de cyclus bij de mens. De incubatieperiode is meestal tussen de 3 en 10 dagen, al varieert dat afhankelijk van milieuomstandigheden zoals de temperatuur.

Daarna begint de ziekte zich te ontwikkelen. Het griepachtig ziektebeeld dat ontstaat gaat meestal gepaard met koorts, hoofdpijn, misselijkheid, braken en vooral spier- en gewrichtspijn. Daarom staat de ziekte bekend als knokkelkoorts, in het Engels “breakbone fever”: omdat het zo pijnlijk kan voelen dat het lijkt alsof je botten breken. In ernstige gevallen, veelal bij een tweede besmetting, kan dengue leiden tot bloedingen, orgaanfalen en de dood.

De rol van klimaatverandering

Aedes-muggen broeden in stilstaand water, zoals in waterreservoirs, ongebruikte zwembaden, oude banden, enzovoorts. Omdat er geen vaccins noch effectieve behandelingen zijn tegen dengue is het belangrijk om zulke muggenbroedplaatsen te elimineren en zodoende de overdracht van de ziekte te voorkomen. En niet alleen van dengue, aangezien de twee muggen ook zika en chikungunya overbrengen.

Klimaatverandering is een van de factoren die de verspreiding van dengue aanwakkeren, zowel in Amerika als Europa. Door de warmere en langere zomers duurt het muggenseizoen steeds langer. Doordat de Europese winters milder worden - de denguemuskiet gedijt bij temperaturen boven de 10 graden – krijgen deze muggen een groter verspreidingsgebied. Meer regen door klimaatverandering zorgt voor meer stilstaand water, een ideaal broedgebied voor muggen.

Globalisering speelt ook mee: ons reisgedrag en de internationale handel (mensen die naar gebieden met dengue reizen, kunnen de infectie oplopen en ze bij terugkeer naar Europa overdragen), evenals de groei van steden, creëren gunstige omstandigheden voor de voortplanting van deze muggen.

Europa als endemisch gebied

Omwille van al het bovenstaande moeten we rekening houden met de reële mogelijkheid dat dengue een endemische ziekte wordt in Europa. De omgevingsomstandigheden - klimaatverandering en globalisering - worden steeds gunstiger voor de verspreiding van de infectieziekte. Bovendien vallen deze soort factoren buiten menselijke controle.

Als dengue een endemische ziekte wordt in Europa, zou dit aanzienlijke gevolgen kunnen hebben voor de volksgezondheid. Daarom werken Europese gezondheidsautoriteiten al aan het voorkomen van de verspreiding ervan, met maatregelen rond factoren die ze wél onder controle hebben: het monitoren van gevallen, voorlichting over het voorkomen van muggenbeten en controlemaatregelen zodra de aanwezigheid van ziektemuggen wordt gedetecteerd. Dat gebeurt al vrij vaak op het Spaanse eiland Tenerife. We kunnen niet voorzichtig genoeg zijn.

_

Auteur Raimundo Seguí López-Peñalver is professor epidemiologie aan de Internationale Universiteit van Valencia.

Dit artikel is oorspronkelijk verschenen bij IPS-partner The Conversation.