Groeiende wereldbevolking ideale voedingsbodem voor nieuwe pandemie (OPINIE)

Seksuele en reproductieve zorg lijken misschien geen relatie te hebben met pandemieën, maar grote aantallen mensen en een hoge bevolkingsdichtheid zijn de aanjagers van een snelle verspreiding van covid-19.

In Afrika heeft de seksuele zorg voor vrouwen met covid-19 een paar stappen achteruit gezet. Er zijn tijdelijk geen anticonceptiemiddelen meer beschikbaar, met ongewenste zwangerschappen tot gevolg. De scholen zijn gesloten, met als gevolg een toename van genitale verminking en kindhuwelijken. Wereldwijd neemt gendergeweld toe, omdat mensen thuis moeten blijven. Voor vrouwen en meisjes is het soms niet mogelijk een onveilige of gewelddadige situatie thuis te ontvluchten.

Natalia Kanem, directeur van het VN-Bevolkingsfonds (Unfpa), stelde eerder al dat de wereld veel meer moet doen om tegemoet te komen aan de behoeften van vrouwen en meisjes tijdens de covid-19-crisis.

Minder infecties in Afrika

Een van de belangrijkste zorgen op dit moment is de zeer beperkte toegang tot seksuele en reproductieve zorg, terwijl de pandemie voortraast. Dit kan grote gevolgen hebben op de lange termijn, als het gaat om de uitbraak en verspreiding van toekomstige epidemieën.

In Afrika is nog geen sprake van het aantal infecties en doden waar rijke landen mee te maken hebben door covid-19. Maar het virus ontwricht wel het leven van miljoenen mensen op het continent. Reisverboden, avondklokken en lockdowns hebben grote gevolgen voor mensen die afhankelijk zijn van daglonen en informele handel. Zij hebben te maken met honger en armoede. Anders dan in rijkere landen, hebben landen in Afrika weinig ruimte in hun budgetten voor stimuleringspakketten en sociale vangnetten.

Sommige voorspellingen stellen dat zonder aanzienlijke fiscale stimulansen, covid-19 in 2020 kan leiden tot een daling van het bruto binnenlandse product (bbp) in Afrika met meer dan 5 procent.

Dus hoe kunnen de wereld – en Afrika – zich beter voorbereiden op een volgende pandemie?

Aantasting van de natuur

Een goede eerste start is te beginnen bij de oorzaak van de recente pandemie. Zoönose is de overdracht van een ziekte van dieren op de mens. Covid-1, sars en mers zijn allemaal coronavirussen die afkomstig zijn van vleermuizen, die een natuurlijk reservoir voor virussen zijn.

Steeds vaker springen deze virussen over op mensen. De oorzaken daarvan zijn een onhygiënische en nabije afstand tot de dieren, de consumptie van vlees van wilde dieren, natte markten en – cruciaal – menselijke indringing in de wildernis en habitat van wilde dieren.

Een van de belangrijkste aanjagers van dergelijke indringing is de exponentiële bevolkingsgroei. Bossen worden op rampzalige wijze geëxploiteerd, we verslinden de traditionele bufferzones die ooit mensen scheidden van wilde dieren, en van de ziekteverwekkers die ze bij zich dragen.

Verwoesting van bossen draagt ook bij aan klimaatverandering en bodemerosie. En groeiende verstedelijking betekent een hogere bevolkingsdichtheid, die een route verschaft voor snelle en extensieve verspreiding van ziekten.

Een goede voorbereiding moet beginnen met de erkenning dat ongebreidelde bevolkingsgroei een belangrijke aanjager is van pandemieën.

Ongewenste zwangerschappen

VN-secretaris-generaal Antonio Guterres zei vorig jaar op Wereldbevolkingsdag dat “voor veel van de minder ontwikkelde landen, duurzame ontwikkeling bemoeilijkt wordt door zowel snelle bevolkingsgroei als kwetsbaarheid voor klimaatverandering.”

De meeste Afrikaanse zorgsystemen opereren in een constante staat van crisis. Er is slechts één arts beschikbaar voor elke duizend mensen in Afrika, en zij hebben te maken met een voornamelijk jonge, arme en vaak werkloze patiëntengroep.

Gezinsplanning en seksuele zorg zijn slechts fragmentarisch beschikbaar en culturele druk leidt ertoe dat meisjes en vrouwen vaak lastig de weg vinden naar deze faciliteiten, zelfs als ze er zijn. Het gevolg is vaak dat er grote gezinnen ontstaan die in armoede leven met een slechte gezondheid, en dat er een zorgwekkend aantal zwangerschappen op jonge leeftijd zijn.

Afrika is de regio waar de verstedelijking wereldwijd het snelst toeslaat. 50 tot 70 procent van de stedelijke bevolking leeft in sloppenwijken. Ongecontroleerde bevolkingsgroei, een opeengepakte bevolking in onhygiënische omstandigheden, en verwoesting van natuurlijke ecosystemen vormen samen een ideale voedingsbodem voor de volgende pandemie, die qua verspreidingssnelheid, schaal en kwaadaardigheid covid-19 kan overtreffen.

Global Gag Rule

In dergelijke omstandigheden is er behoefte aan krachtig wereldwijd leiderschap. Daarom moeten beleidsmakers, aangevoerd door de VS, de Mexico City Policy (of Global Gag Rule) heroverwegen. Dit beleid van de Amerikaanse president Donald Trump betekende niet alleen een aderlating voor de seksuele en reproductieve zorg en veilige abortussen, maar ook voor programma’s op het gebied van hiv, water, sanitatie en hygiëne.

In Kenia zien we al een domino-effect van de Global Gag Rule, namelijk een toegenomen aantal tienerzwangerschappen en een stijging van het aantal onveilige abortussen. Bijna één op de vijf meisjes tussen 15 en 19 jaar oud is of zwanger, of heeft al een kind gekregen. Opgroeiende meisjes in de zwaarst getroffen delen van Kenia zijn niet meer in staat hier zelf op goed geïnformeerde wijze over te beslissen. Een gezondheids- en voorlichtingscrisis die nog verergerd wordt door covid-19.

Alle leiders zouden zich er zorgen over moeten maken als de financiering voor dergelijke programma’s ondermijnd wordt. Want dat heeft tot gevolg dat vrouwen in arme gemeenschappen vaker te maken krijgen met ongewenste zwangerschappen, moedersterfte en onveilige abortussen. Doelen van programma’s zoals Family Planning 2020 (FP 2020), gelanceerd door Melinda Gates, zullen niet gehaald worden. Het doel van FP 2020 is om 120 miljoen vrouwen en meisjes extra te bereiken met anticonceptiemiddelen, vanuit het principe dat alle vrouwen – los van waar ze wonen – toegang moeten hebben tot levensreddende anticonceptiemiddelen.

10 miljard mensen

Afrika heeft momenteel de hoogste vruchtbaarheidscijfers ter wereld. Gemiddeld krijgen vrouwen in Afrika ten zuiden van de Sahara vijf kinderen. Wereldwijd is dat 2,5. De bevolking van het continent zal naar verwachting groeien van 1,1 miljard nu naar 2,3 miljard in 2050. De wereldbevolking zal dan naar verwachting gestegen zijn tot 10 miljard mensen.

Als Afrika structurele hervormingen sneller doorvoert, kan het continent volgens sommigen de snelle economische ontwikkeling van China in de afgelopen vijftig jaar evenaren. Consultancybureau McKinsey heeft berekend dat zich in dat scenario tegen 2025 voor 5600 miljard dollar zakelijke kansen aandienen. Het Duurzame Ontwikkelingsdoel 1 (SDG1), een einde maken aan armoede, kan dan tegen 2030 bereikt zijn, als het continent een stabiele handelspartner zou zijn voor de rest van de wereld.

Bij die agenda zou het garanderen van reproductieve gezondheid en rechten een topprioriteit moeten zijn. De zeer jonge bevolking van Afrika kan dan van dit demografisch dividend profiteren. Maar dan moeten de gezinnen wel kleiner worden. Er is een directe relatie tussen kleine huishoudens en betere gezondheid, werk en economische groei. Dit kan alleen bereikt worden de programma’s voor gezinsplanning meer aandacht krijgen.

Visie en verantwoordelijkheid

We moeten ons dringend herbezinnen op strategieën om de wereldwijde bevolkingsgroei te stabiliseren. Politici en ook religieuze leiders wereldwijd, moeten moed, verantwoordelijkheidsgevoel en visie tonen. Voor ieder mens, wereldwijd, moeten betaalbare anticonceptiemiddelen beschikbaar zijn. Ieder mens moet zijn seksuele en reproductieve rechten kunnen uitoefenen.

Om onnodige ontwrichting te voorkomen bij een volgende pandemie moet de wereld zich als één scharen achter de missie van de Unfpa om “te garanderen dat elke zwangerschap gewenst is, elke bevalling veilig en dat elke nieuwe wereldbewoner een zinvol leven kan opbouwen.”