Europese persvrijheid onder druk: “Minder onafhankelijkheid en meer agressie tegen journalisten”

De internationale mensenrechtenorganisatie Raad van Europa (CoE) bracht op woensdag een nieuw rapport uit waarin de toestand van de persvrijheid in tijden van globale spanningen onder de loep gehouden wordt. Daaruit blijkt dat het aantal meldingen van ernstige bedreigingen voor de persvrijheid vorig jaar met 41 procent gestegen is in vergelijking met 2020. En niet enkel de cijfers op zich zijn zorgwekkend. “Het soort en de ernst van de inbreuken zou een wake-upcall moeten zijn voor iedereen die geeft om de staat van de democratie in Europa”, aldus het rapport.

Geweld tegen journalisten

Zo zijn er in Europa zes journalisten gestorven tijdens het uitoefenen van hun job, vier van hen werden volgens de CoE bewust geviseerd. Het aantal meldingen van fysieke aanvallen op journalisten steeg met maar liefst 51 procent tot 81 in totaal. Een groot deel daarvan vond plaats tijdens straatprotesten tegen de coronamaatregelen. Er waren ook 110 meldingen van fysieke intimidatie.

Andere zorgwekkende trends zijn de uitholling van de onafhankelijkheid van openbare omroepen en overheden die hun invloed vergroten op private media. Dat gebeurt volgens het rapport in verschillende landen, waaronder Hongarije, om een regeringsvriendelijke mediaomgeving te installeren. Bovenstaande praktijken worden ook toegepast om beperkingen in te stellen op de berichtgeving, met name over migratie.

Het rapport klaagt ook de toenemende bedreigingen aan van mediaprofessionals door de georganiseerde misdaad, en het elektronisch toezicht op journalisten. Zo wordt ook de zaak vermeld van de Belgische journalist en Afrika-kenner Peter Verlinden, wiens smartphone spyware bevatte die “erg waarschijnlijk geïnstalleerd werd door Rwanda”.

SLAPP aanpakken

Maar CoE, een organisatie die na WOII werd opgericht om democratische waarden in Europa te vrijwaren, trekt vooral aan de alarmbel over de toename van intimiderende rechtszaken tegen journalisten, zogeheten SLAPP-rechtszaken. SLAPP staat voor strategic litigation against public participation, en doelt op langdurige en intimiderende rechtszaken met als doel media (of actievoerders en ngo’s) af te schrikken of het zwijgen op te leggen.

Vaak zijn het machtige of vermogende partijen zoals vastgoedconcerns of politici die minder vermogende organisaties het leven zuur maken met vaak nutteloze procedures, met als voornaamste doel de tijd en de middelen van luizen in de pels uit te putten. In België werd onder meer tegen de redactie van Apache de ene na de andere procedure ingeleid, onder meer door projectontwikkelaar Land Invest.

Actie van de EU

De Europese Commissie bereidt echter een uitgebreid pakket anti-SLAPP-wetgeving voor. Op woensdag gaf commissaris Věra Jourová, verantwoordelijk voor Justitie, een ontwerptekst vrij met onder meer een Europese richtlijn om nutteloos langdurige rechtszaken in een vroeg stadium te herkennen en af te voeren. Verder bevat het ook sancties voor degenen die zich bezighouden met SLAPP-procedures, en maatregelen om geviseerde organisaties te beschermen.

“We hebben beloofd journalisten en mensenrechtenverdedigers te verdedigen tegen degenen die hen het zwijgen proberen op te leggen”, aldus Jourová bij de publicatie van de tekst. “In een democratie mogen rijkdom en macht niemand een voordeel geven tegenover de waarheid.”