“Hoe hard ik ook mijn best doe, ik zal altijd ‘Barang’ blijven in Cambodja”

Alsof ze naar een film kijken, maar beeld en klank horen niet bij elkaar. Zo staren mensen hier naar mij als ik in het Cambodjaans praat. Ik word er beter en beter in, al zeg ik het zelf. Maar velen kunnen niet geloven dat hun woorden uit mijn mond komen. 

Toen ik hier pas woonde, beperkte ik mij tot een basiswoordenschat. Hoe meer lessen ik ging volgen, hoe groter de motivatie werd om de taal écht te leren. Tenslotte vind ik het mijn plicht om me hier aan te passen. Hoezeer het migratiedebat ook de gemoederen verhit in Europa, van links tot rechts zijn alle politieke partijen het er over eens dat wie naar een ander land verhuist, zich er moet integreren.

Barang

Maar hoe hard ik ook mijn best doe om Cambodjaan onder de Cambodjanen te zijn, mijn huidskleur vertelt een ander verhaal. Ik zal hier altijd Barang blijven. Dat is het woord voor Fransman, maar bij uitbreiding voor ‘buitenlander’, vreemde. 

Meestal antwoorden Cambodjanen mij in hun Khmenglish, de Khmer versie van het Engels. Eén keer ben ik in zo’n gesprek met een winkelier hardnekkig Cambodjaans blijven spreken, terwijl hij koppig doorging in het Engels. Een bizarre conversatie die perfect in een absurde toneelvoorstelling zou passen. Harold Pinter heeft ooit voor minder de Nobelprijs voor Literatuur gekregen.

Thuishaven voor gelukszoekers

Europeanen zijn vaak geldschieters of op zijn minst werkgevers. Ze starten bijvoorbeeld een horecazaak of een toeristenbureau en hebben lokaal personeel nodig. Zelfs ik, met mijn bescheiden eenmansbedrijfje, heb voor mijn reportages al Cambodjaanse cameramannen en fixers betaald met de budgetten van Europese opdrachtgevers. Cambodjanen weten dat er altijd wel een graantje mee te pikken valt, als ze maar lang genoeg rond ‘Barang’ blijven cirkelen. 

Hoewel de migratiedienst de laatste jaren strenger is geworden als het over visa gaat, is Cambodja nog altijd een makkelijk land voor buitenlanders. Ik ontmoet hier veel globetrotters die in eigen land ontevreden waren en ver van huis het geluk gingen zoeken. Kampot, in het zuiden, is een soort vergaarbak voor deze avonturiers. 

De provinciestad ligt vlak bij de monding van een rivier, met kleine zijarmen door de jungle en verborgen tempels en schatten in de heuvels er rond. Overdag waan je je er Indiana Jones, ’s avonds drink je er whiskey in een Ierse pub die er precies uitziet zoals je je een Ierse pub voorstelt. 

Weg van het platteland

Het stadsleven trekt steeds meer Cambodjanen aan. In 2008 verhuisde dat de grootste groep binnenlandse migranten nog van de éne provincie naar een andere, bijvoorbeeld na een huwelijk. Maar de meest recente volkstelling, uit 2019, toont een opvallende verschuiving naar de steden. Vooral hoofdstad Phnom Penh is in trek en zou, volgens prognoses, tegen 2033 de kaap van drie miljoen inwoners overschrijden. 

Velen zien in hun geboortedorp geen toekomst meer of willen het boerenleven van ouders en grootouders niet voortzetten. Chan Ouich (37) heeft twee kinderen in het afgelegen Svay Rieng, in het zuidoosten aan de grens met Vietnam. Daar is geen werk, vertelt hij, geen bijzondere tempel of een andere toeristische attractie, geen industrie, op een handvol textielfabrieken na, en geen noemenswaardige economie.

Idyllisch

Hij overdrijft niet. Ik ben in zijn provincie geweest en ik heb het ‘grote niets’ er met eigen ogen gezien. Een landschap met rijstvelden, zover je kan kijken, onderbroken door rijen palmbomen en hier en daar een vijver met lelies. Idyllisch, dat wel. En als je een eigen stuk land hebt om te bewerken, red je het er net. Maar anders kom je beter naar de stad. Daar slaapt Chan nu opgerold in een hangmat, diagonaal door z’n tuktuk gespannen. Hij kan zich wassen aan een buitenkraantje van een groot hotel. Zijn povere inkomen stuurt hij naar huis - de kinderen ziet hij hooguit één of twee keer per jaar.

Ook Vechetra Seang (29) – roepnaam Chet- is vanuit Svay Rieng naar Phnom Penh verhuisd. Daar werkt hij in een nachtclub. “Alles beter dan terug naar huis te gaan”, zegt hij, hoewel zijn familie er een eigendom heeft. Als ik een beetje doorvraag, komt het volledige verhaal naar buiten. “Mijn moeder heeft een drankprobleem”, vertelt hij. “Misschien is ze wel uit verveling beginnen te drinken”. 

Zelfs toen de horeca tijdens de coronajaren aan banden werd gelegd, woonde Chet liever in een piepklein kamertje in de stad dan in de boerderij van zijn ouders. “Mijn zus is textielarbeidster en heeft mij toen financieel geholpen”, zegt hij. Zoals zoveel mensen van zijn generatie droomt Chet ervan om een eigen zaak op te starten. Een koffiekraam of een kleine bistro lijken hem ideaal, hoewel je die in Phnom Penh al op zowat elke straathoek vindt. 

Rijk en gelukkig

Ambitieuzere Cambodjanen dromen van een leven in Europa, al hebben ze vaak een vertekend beeld van onze samenleving. Maar “dat je er rijk en gelukkig bent”, dat staat vast. 

Ik krijg vaak de vraag of het klopt dat je in mijn land “geld krijgt van de overheid”. Ik kan niet anders dan ‘ja’, antwoorden. Dat er allerlei beperkingen en regels aan verbonden zijn, horen ze niet. Voor de Cambodjanen is de politiek een corrupt systeem dat op alle mogelijke manieren van je probeert te stelen. Dat een regering ook geld kan géven, klinkt als een sprookje.

Hun referentiepunt is dan ook een premier die het land nu al 37 jaar met ijzeren hand bestuurt. Zijn partij heeft tentakels in alle lagen van de maatschappij en op alle niveaus moet er smeergeld betaald worden. Het ongenoegen en de frustratie over deze vastgeroeste situatie zit diep. 

Sociale zekerheid

Dat merk ik nog eens tijdens een busrit van Siem Reap naar Battambang, twee steden rond het Tonlé Sapmeer in het noordwesten. Ik zit helemaal vooraan en begin een gemoedelijk praatje met chauffeur Vibol San (41). Als ik langs mijn neus weg vertel dat het leven in Cambodja voor mij aangenamer en rustiger is dan in het jachtige Europa, kijkt hij vreemd op. Zijn visie is helemaal anders. Hij verdient 180 dollar per maand, vertelt hij, en voor dat loon stuurt de busmaatschappij hem het hele land door -vaak met overnachtingen op locatie. “Ik heb geen gezin”, zegt Vibol “anders was dit niet haalbaar”. 

Wat hem vooral dwars zit, is het gebrek aan ziekte- en vakantieregeling. “Als ik niet kan werken, heb ik geen inkomen, zo eenvoudig is het”. Een vriend van hem woont in Frankrijk en heeft verteld over het sociale zekerheidssysteem. “Sindsdien probeer ik een verblijfsvergunning vast te krijgen, maar dat is niet zo makkelijk”. 

Of ik hem niet aan een Française kan koppelen, vraagt hij, want hij heeft gehoord dat een huwelijk in Frankrijk hem automatisch aan een Europees paspoort zou helpen. Die papieren zijn een ticket naar een nieuw en beter leven. Het is een verhaal van hoop en naïeve verwachting. Gert Verhulst zou er zo een musical over kunnen maken. 

Braindrain

Ook Sovathnak Deth (23) wil naar het buitenland, maar hij heeft een duidelijker plan. Hij is een pientere jongeman met een uitgebreide ‘witte’ vriendenkring. Zijn Engels is nagenoeg perfect en hij heeft zichzelf een Amerikaans klinkende tongval aangeleerd. Zoals veel Cambodjanen heeft hij ook een ‘westerse’ naam, Darren, die voor ons makkelijker te onthouden en uit te spreken is. 

Sovathnak studeert geneeskunde in Phnom Penh en hoopt volgend academiejaar zijn masterdiploma in Canada te behalen. “Mijn ambitie is om gespecialiseerd neurologisch onderzoek te doen”, vertelt hij, “dat kan in Cambodja niet”. In zijn ideale scenario reist hij later door naar de Verenigde Staten of naar Australië om zijn kennis bij te spijkeren. Tijdens ons gesprek maakt hij een erg zelfzekere indruk. Het is iemand die perfect weet wat hij wil, zonder arrogant te zijn. 

Of hij dan nooit meer terug wil naar zijn thuisland, wil ik weten, ook niet om zijn eigen mensen te helpen. “Misschien verander ik later nog van mening, maar op dit moment zie ik voor mezelf een internationale carrière”, zegt de bolleboos. De toelatingsvoorwaarden voor de masteropleiding in Canada zijn streng. “Als het me niet lukt, wil ik binnen Azië ervaring opdoen, bijvoorbeeld in Taiwan”. 

Ik heb veel respect voor Sovathanaks plannen en ik begrijp dat hij zijn talent ten volle wil inzetten. Maar als alle intelligente jongeren zijn voorbeeld volgen, ziet de toekomst van Cambodja er niet rooskleurig uit.