Verkrachting is hardnekkig in Zuid-Afrika: wat doet de overheid? (ANALYSE)

Uit jaarlijkse criminaliteitscijfers blijkt dat verkrachting systematisch plaatsvindt in Zuid-Afrika. In de periode 2019-2020 werden 42.289 verkrachtingen gemeld en 7749 aanrandingen, ofwel ongeveer 115 gevallen per dag. Dat is één van de hoogste cijfers ter wereld. 

Er komen in Zuid-Afrika zelfs meer verkrachtingen voor dan in sommige landen in oorlog.

Systematisch probleem

De statistieken zijn niet gewijzigd sinds het begin van de jaren 2000, op enkele lichte schommelingen na. 

Maatregelen die deze drastische cijfers moeten doen dalen, reduceren verkrachtingen vaak tot geïsoleerde gevallen. Je krijgt het idee dat het gaat over “rotte appels” of “monsters”. 

De politie, maar ook regeringspartij Afrikaans Nationaal Congres (ANC), beseft onvoldoende dat het om een systematisch probleem gaat. 

Dit werd onlangs nog maar eens duidelijk tijdens een congres van het ANC. In een ontwerptekst riepen ministers en de ANC Women’s League op om verkrachters chemisch te castreren.

Die visie is volgens mij niet correct en gaat voorbij aan de maatschappelijke dimensie van het probleem.

Ten eerste werkt chemische castratie niet. Onderzoek heeft aangetoond dat het aantal verkrachtingen er niet door vermindert. Chemische castratie verandert de mentaliteit van de verkrachter niet of het gewelddadig gedrag dat aan de basis ligt. Het werkt alleen als een straf. Ten tweede heeft het ANC, door deze tekst te steunen, aangetoond dat het nog steeds niet begrijpt waarom mannen verkrachten. 

Verbluffend

Er is uitgebreid onderzoek gedaan naar de motieven van verkrachters. De verbluffende conclusie is dat verkrachting niet zozeer gaat over seksueel verlangen, maar meer over macht en het vermeende recht om een vrouwenlichaam op te eisen.

Dit werd eind juni op gruwelijke wijze aangetoond na een brutale groepsverkrachting in West Village, buiten Krugersdorp. 

De slachtoffers waren acht jonge vrouwen die een videoclip opnamen op een stortplaats van een mijnterrein. De filmploeg werd ook beroofd. De verkrachters vonden het vanzelfsprekend om gewelddadig met jonge vrouwen om te gaan. Dat ze vrouwen onder dwang misbruiken, geeft duidelijk aan welke rechten dit soort daders zichzelf toe-eigenen. 

Niet begrepen

Als reactie zijn tachtig illegale mijnwerkers opgepakt, zogenaamde zama zamas. 

Volgens politieverklaringen waren het buitenlanders die vlak bij de misdaadplek wonen.

Al gauw verschoof de focus naar illegale mijnbouw. De verkrachtingen, en de acht zwaar mishandelde vrouwen, werden maar een voetnoot in het verhaal. 

Het is eenzelfde soort haastwerk dat de politie al eerder heeft laten zien, om de schijn op te houden. Dat was ook het geval in de zaak van Uyinene Mrwetyana, een studente aan de Universiteit van Kaapstad. Zij werd in augustus 2019 brutaal verkracht en vermoord in een postkantoor, toen ze een pakket ging ophalen. 

De verontwaardiging en de protestacties na deze zinloze moord verstomden snel.

De laatste aanval maakt ook duidelijk dat de politie geen antwoord heeft op de overlast van illegale mijnwerkers uit West Village. Die zouden regelmatig vrouwen verkrachten. En hoewel de slachtoffers aangifte doen, heeft de politie geaarzeld om een ​​onderzoek te openen.

Maar de verantwoordelijkheid bij buitenlanders leggen, is even makkelijk als praten over “rotte appels”. Zo ontken je het systematische karakter van de verkrachtingen in Zuid-Afrika. En het wekt de indruk dat Zuid-Afrikaanse mannen niet verkrachten, hoewel de statistieken dat tegenspreken.  

Lakse reactie

In de inleiding van 'Intimiteit en letsel', een recent boek over hoe #MeToo werd ervaren in het Zuiden, staat dat overheden in postkoloniale samenlevingen te laks reageren op geweld tegen vrouwen. 

 De auteurs schrijven:

“Nieuwe onafhankelijke natiestaten en lokale elites hielden geen rekening met dit {seksueel geweld}, ondanks ronkende verklaringen en beloften, zodat feministen de staat en de wet moesten inroepen om het langdurig seksueel geweld te stoppen. Politieke leiders en overheidsfunctionarissen – de politie en het leger – hebben deelgenomen aan een algemene cultuur die seksueel geweld normaliseert en toleranter is voor dergelijk geweld dan voor andere misdaden. Seksueel geweld is één van de belangrijkste bezorgdheden voor feministen in India en Zuid-Afrika …” (p. 5-6).

Dit suggereert dat verkrachting zodanig genormaliseerd is, dat het niet meer volstaat om daders te straffen. Er moeten preventieve maatregelen komen tegen zware criminaliteit, zoals ongebreideld verkrachten. 

Starten in scholen

De houding van mannen tegenover vrouwen en de toxische mannelijkheid moeten aangepakt worden via lokale overheden, vooral in scholen, zodat er een mentaliteitswijziging komt bij jongens. 

De staten zouden ook forensische DNA-laboratoria prioritair moeten uitbouwen. Door de enorme achterstand in Zuid-Afrika wachten slachtoffers jarenlang op gerechtigheid en misschien krijgen ze die nooit.

In 2017 werd de regering gedwongen om resoluut op te treden tegen gendergerelateerd geweld na een reeks protestmarsen onder de noemer #TotalShutDown.

De activisten konden een Nationaal Strategisch Plan afdwingen, dat gendergerelateerd geweld en femicide aanpakt. 

Het plan wordt nu verder uitgewerkt en heeft zes pijlers: 

• verantwoordelijkheid en leiderschap; 
• preventie en herstel van de sociale cohesie; 
• justitie, veiligheid en bescherming; 
• zorg, ondersteuning en herstel; 
• economische zelfstandigheid;
• onderzoek en informatiebeheer.

Het plan spreekt over de systemische aard van gendergerelateerd geweld. Maar het laat ook duidelijk zien dat er inspanningen op de lange termijn nodig zijn. 

De waarheid is dat er geen gemakkelijke en snelle oplossingen zijn. Het recente castratie-idee van het ANC schiet op een aantal punten tekort. Ten eerste omdat verkrachting over macht gaat. Dat blijkt uit het feit dat veel verkrachtingen worden gepleegd met voorwerpen als stokken, bezems en glazen flessen. Wie chemisch impotent is, zal andere manieren vinden om vrouwen geweld aan te doen.

Ten tweede zou een dergelijk beleid ingaan tegen de mensenrechten. Ook als ze veroordeeld zijn voor verkrachting, hebben daders nog het recht op hun lichamelijke integriteit.

Een dergelijke wet zou daarom ongrondwettelijk zijn.

Verwonding van de geest 

De filosofe van de Universiteit van Stellenbosch, Louise du Toit, legt in haar boek 'The Philosophical Investigation of Rape' duidelijk uit dat verkrachting een verwonding van de geest is. 

Het vernietigt de eigenwaarde van het slachtoffer, haar vertrouwen in anderen en haar vertrouwen in de wereld.

Die schade is niet te herstellen. Zoals ze zegt op p. 85:

“De nieuwe, ingeperkte wereld van het slachtoffer bestaat voortaan enkel uit de fysieke pijn, de angst voor de dood en de feitelijke reductie tot het minder-dan-menselijke... {zij} wordt gereduceerd tot haar lichaam, wordt geleefd als een ding, object, levenloos, eindig, sterfelijk...”

Dit is het trauma waar de acht vrouwen die in Krugersdorp zijn verkracht nu moeten mee leven. Evenals de tienduizenden andere slachtoffers van verkrachting in Zuid-Afrika.

-

Amanda Gouws is hoogleraar en voorzitter van het South African Research Initiative in Gender Politics aan de universiteit van Stellenbosch. 

Dit artikel is eerder verschenen bij IPS-partner The Conversation.