Rusland zet alle zinnen op de olie-industrie

Geplande belastingverhogingen (de introductie van een omzetbelasting, hogere btw en inkomensbelasting) zullen grote gevolgen hebben voor bedrijven en hun werknemers, als het net zo gaat als vorig jaar. Toen werden de belastingen voor kleine ondernemers verhoogd, met als gevolg dat 650.000 van hen moesten stoppen met hun bedrijf.

Desondanks lijken sommige bedrijven niet alleen te ontsnappen aan de belastingverhogingen, ze krijgen zelfs belastingvoordelen. Dan gaat het niet om de boeren of ondernemers in de technologie- en kennissector, maar om de Russische en internationale olie- en gasgiganten die actief zijn in het poolgebied en Oost-Siberië.

In oktober 2013 tekende president Vladimir Poetin een wet die oliewinning op zee uitsluit van productiebelasting. Ook hoeven oliebedrijven geen btw te betalen voor verkoop, transport en gebruik van de olie. Sommige olieprojecten op het land profiteren mee. Vier projecten die zich richten op olie die moeilijk te winnen is (zoals schalie-olie) – Bazhenovskaya in West-Siberië, Abalakskaya in Oost-Siberië, Khadumskaya in de Kaukasus en Domanikovaya in de Oeral – hoeven geen productiebelasting te betalen. Andere projecten kregen een belastingverlaging variërend van 20 tot 80 procent.

Grondstoffenvloek

Het Russische belastingbeleid is in feite eenvoudig. Gezien de afhankelijkheid van de economie van olie en gas (de helft van het overheidsbudget bestaat uit inkomsten uit olie en gas en fossiele brandstoffen zijn goed voor twee derde van de export), wordt de gebruikelijke strategie gevolgd. Dat is het stimuleren van boren en het extra belasten van de rest van de economie.

Economen hebben al diverse malen gewaarschuwd voor de 'grondstoffenvloek', de paradox dat landen en regio's met een rijkdom aan grondstoffen vaak minder economisch groeien en zich slechter ontwikkelen dan landen met minder grondstoffen. Andere industrieën en de landbouw in die landen zijn vaak zwak en vaak gaat het om dictaturen met veel corruptie.

Lange tijd scheidden economen echter de economische en sociale impact van de fossiele brandstoffen van de milieu- en klimaatproblemen. Tegenwoordig hangen die twee dingen nauw met elkaar samen en Rusland zou een van de eerste landen kunnen zijn die daar in de nabije toekomst direct mee te maken krijgt.

Overstromingen en orkanen

Volgens Christiana Figueres, hoofd van het secretariaat van het VN-Klimaatverdrag (UNFCC), moet drie kwart van de nu bekende reserves aan fossiele brandstoffen in de grond blijven om het ergste klimaatscenario te voorkomen. Het zou bij Rusland, als lid van de VN-Veiligheidsraad, op z'n minst bekend moeten zijn hoe de Verenigde Naties hierover denken. Het is een interessante vraag of de Russische delegatie op de Klimaattop in New York op 23 september, bereid zal zijn uit te leggen waarom het beleid in het land juist gericht is op het stimuleren van de fossiele brandstoffenindustrie.

Niet alleen de Verenigde Naties waarschuwen tegen het verbranden van fossiele brandstoffen in relatie tot klimaatrisico's. In 2005 kwam Ruslands eigen meteorologische dienst Roshydromet met een prognose over de klimaatverandering en de consequenties daarvan voor Rusland. De dienst stelde dat de klimaatverandering in Rusland twee keer sneller gaat dan het wereldwijde gemiddelde.

Roshydromet voorspelde extremere klimaatomstandigheden, inclusief overstromingen, orkanen, droogte en bosbranden. In de afgelopen vijftien jaar verdubbelde het aantal van dit soort gebeurtenissen. Dat vormt niet alleen een economische bedreiging, maar ook een bedreiging voor mensen en hun welzijn.

Het lijkt erop dat beleidsmakers in Rusland hun eigen klimatologen niet erg serieus nemen. Een ander probleem voor Rusland kan ontstaan als olieverbruikers zich iets aan aantrekken van de waarschuwingen van de VN. En er zijn duidelijke signalen die daarop wijzen.

De Europese Unie (EU), de belangrijkste afnemer van Russische olie en gas, wil het aandeel hernieuwbare energie verhogen tot 20 procent, de energie-efficiëntie verbeteren met 20 procent en de CO2-uitstoot verlagen met 20 procent. De Verenigde Staten hebben besloten de CO2-uitstoot door energiecentrales te verlagen met 30 procent. Dat zijn slechts eerste stappen, maar ook die kunnen helpen het verbruik van fossiele brandstoffen terug te dringen.

Azië

Het gebruik van fossiele brandstoffen steeg in de afgelopen vijf jaar heel langzaam in de VS. In Europa nam het af. In China en Zuidoost-Azië blijft de vraag naar olie echter stijgen. Wellicht dat dit, meer dan de recente sancties tegen Rusland in verband met Oekraïne, president Vladimir Poetin ertoe heeft aangezet "naar het Oosten te kijken." 

Toch zijn er serieuze twijfels of de Aziatische honger naar olie in de toekomst zal blijven bestaan. China kondigde onlangs aan van plan te zijn de CO2-uitstoot terug te dringen en investeert in groene energie.

Als de olieverbruikende landen hun emissiedoelstellingen halen, zal de vraag naar olie met minstens 10 tot 20 procent afnemen in de komende tien jaar. Elke daling in de vraag leidt doorgaans tot een daling van de prijs – maar niet altijd proportioneel. Soms, vooral als de markt oververhit is, kan een kleine daling leiden tot een sterke prijsdaling. De bubbel barst dan, in economenjargon.

Op de markt van fossiele brandstoffen wordt momenteel gesproken over de CO2-bubbel. De hoge olieprijzen stimuleren om te investeren in olieboringen, in de hoop daarmee een stabiel inkomen te verwerven op lange termijn. Maar op het moment dat de wereld de klimaatverandering serieus gaat nemen en zich realiseert dat de meeste olie beter in de grond kan blijven, zullen oliebedrijven in waarde dalen. Investeerders zullen hun geld uit de sector halen en de oliebedrijven zullen zich gedwongen zien hun productie te beperken en prijzen te verlagen.

Rusland neemt dus aanzienlijke risico's door in te zetten op fossiele brandstoffen als belangrijkste economische factor. Als eerste het risico het klimaat te ruïneren en als tweede het risico de eigen economie te ruïneren. Dat is geen prettig vooruitzicht, vooral als we de hoge waarschijnlijkheid meerekenen van een grote olieramp zoals in de Golf van Mexico, en de talloze kleine lekkages die mogelijk zijn bij Russische pijpleidingen.

Onderontwikkeling

Heeft Rusland misschien geen alternatief voor de afhankelijkheid van fossiele brandstoffen? In dat geval is het de moeite waard te verwijzen naar een recent artikel van de Russische investeerder Andrei Movchan in de Russische uitgave van Forbes. Movchan laat overtuigend zien dat de Achilleshiel van de moderne Russische economie de extreme onderontwikkeling van kleine en middelgrote bedrijven is. En het lijkt erop dat de huidige belastingmaatregelen deze bedrijven letterlijk zullen uitroeien.

Als Rusland in staat zou zijn het belastingbeleid terug te draaien en kleine bedrijven een belangrijke rol te laten spelen in de economie – zoals in de Verenigde Staten en Europa gebeurt – zou er sprake kunnen zijn van economische groei die vergelijkbaar is met de verwachte groei uit de olie- en gasindustrie. Maar dan zonder de beangstigende bijeffecten van een economie die drijft op fossiele brandstoffen.

Het klinkt als een droom, maar de eerste stappen om van die droom een realiteit te maken, zijn simpel. Zorg dat de olielobby geen voet meer aan de grond krijgt bij de regering en probeer het belastingsysteem te hervormen, zodat het aansluit bij de belangen van de Russische burgers in plaats van bij die van de grote oliebedrijven.