Milieubescherming én meer sojateelt: het kan allebei in de Braziliaanse Cerrado

De Cerrado, de uitgestrekte "Braziliaanse savanne", zal een sterke temperatuurstijging en droogte ondergaan als de ontbossing in de regio doorgaat, besluit een studie die werd voorgesteld op het recente World Biodiversity Forum 2022 in het Zwitserse Davos. Die veranderingen in het klimaat kunnen de lokale landbouw onrendabel maken en de biodiversiteit en de watervoorziening van het land in gevaar brengen.

Een tweede onderzoek door dezelfde groep toont echter aan dat het mogelijk is om het herstel van dit bioom te garanderen door de landbouw te laten uitbreiden in reeds gedegradeerde gebieden, zonder dat verdere ontbossing nodig is. Een bioom is een groep ecosystemen die klimaat, vegetatie en fauna gemeen hebben.

“Duurzaamheid is niet langer een optie, maar een noodzaak voor de Cerrado”, zegt bioloog Mercedes Bustamante van de Universiteit van Brasilia (UnB) op een conferentie tijdens het evenement in Davos.

Biodiversiteithotspot

De Cerrado (wat in het Portugees ‘gesloten’ betekent) ontleent zijn naam aan de ondoordringbaarheid van het gebied en is het op een na grootste natuurgebied in Zuid-Amerika, na de Amazone. Het is een van de grootste savannes ter wereld, met twee miljoen vierkante kilometer in centraal Brazilië, goed voor een vijfde van het hele Braziliaanse grondgebied. En toch is de Cerrado nog vrij onbekend. 

Niet alleen is de Cerrado een belangrijk koolstofreservoir (https://www.scidev.net/america-latina/news/mapean-reservas-de-carbono-para-combatir-cambio-climatico/), hij herbergt bovendien een grote verscheidenheid aan bossen en graslanden. Die worden bedreigd door de uitbreiding van weiden en sojaplantages. Naar schatting is 57 procent van het gebied al aangetast. Maar net daarin schuilen ook kansen, zegt het team van onderzoekers. 

Doemscenario

In de eerste studie, geaccepteerd voor publicatie in het tijdschrift Global Change Biology, modelleerden de onderzoekers drie toekomstscenario's voor het klimaat van de Cerrado, gebaseerd op veldonderzoek en satellietgegevens over temperatuur, luchtvochtigheid en ontbossing, verzameld tussen 2006 en 2019.

Het eerste en meest onheilspellende scenario, genaamd “Instorting van de Cerrado”, modelleerde het klimaat op de voortzetting van legale en illegale ontbossing in de regio tot 2050. De huidige Braziliaanse wetgeving staat ontbossing toe op 80 procent van de totaaloppervlakte van privé-eigendommen in de Cerrado.

Een tweede tussenscenario voorzag alleen ontbossing die wettelijk is toegestaan, voor een totaal van 28 miljoen hectare. En een derde, positiever scenario berekende wat er zou gebeuren met het klimaat in de regio zonder verdere ontbossing, gecombineerd met het herstel van illegaal aangetaste gebieden, zoals weiden in beschermde staatsgebieden of in privé-eigendommen die volgens de wet moeten worden behouden.

Ernstige hitte

De resultaten voorspellen ernstige hitte en droogte tegen het midden van de eeuw als de ontbossing van de savannevegetatie doorgaat. De temperatuurstijging bedraagt in het slechtste geval 0,68 graden Celsius en in het tussenscenario 0,31 graden. De schatting is alleen voor de regio en houdt geen rekening met de verwachte opwarming van de aarde van meer dan 1 graad in die periode.

“In deze scenario's wordt de landbouwactiviteit gecompromitteerd”, legt biologe Mercedes Bustamante uit. Volgens de onderzoekster zal deze klimaatverandering de regencyclus in de regio en de watervoorziening naar andere belangrijke biomen, zoals de vlakte van Pantanal, in gevaar brengen. De droogte zal meer bosbranden veroorzaken, die dan weer de lokale biodiversiteit bedreigen en bijdragen aan de uitstoot van broeikasgassen die de planeet opwarmen.

“Omgekeerde bos”

De Cerrado wordt vaak het “omgekeerde bos” genoemd omdat de vegetatie, hoewel klein aan de oppervlakte, lange wortels heeft die koolstof opslaan. Deze wortels halen ook water uit diepe lagen van de grond, dat door de bladeren als damp aan de lucht wordt afgegeven. Deze damp vormt wolken en regen.

Het meest getroffen gebied in het model is het noorden van het bioom, genaamd Matopiba: een gebied van meer dan 9 miljoen hectare dat delen van de staten Maranhão, Tocantins, Piauí en Bahia omvat. Deze regio is tegenwoordig het meest bewaard gebleven in het bioom en ook waar de sojateelt het snelst vordert.

“Dit is alarmerend omdat deze regio al erg kwetsbaar is met een zeer heet en droog klimaat”, vertelt Ariane Rodrigues, een andere auteur van de studie en een milieuwetenschapper bij UnB.

Goed nieuws

Het beste scenario, met omkering van de ontbossing, zou de effecten die de Cerrado al heeft ondervonden niet volledig compenseren, maar zou ze verminderen. Dat scenario voorziet een temperatuurdaling van 0,06 graden Celsius, meer water dat vrijkomt in de atmosfeer, betere omstandigheden voor dieren en planten en meer koolstofabsorptie.

En het goede nieuws is dat het mogelijk is om dit herstel te verzoenen met een zekere uitbreiding van de landbouw in de regio zonder nieuwe gebieden te ontbossen, zegt de tweede studie van de groep. 

Soja 

In hun studie brachten de onderzoekers de reeds aangetaste gebieden met verlaten weiden in de Cerrado in kaart, in totaal 60 miljoen hectare, en identificeerden ze welke regio's het meest geschikt zijn voor herstel en het planten van sojabonen.

De gebieden die volgens de onderzoekers het beste voor herstel zijn geschikt zijn die plekken waar de inheemse vegetatie en biodiversiteit nu al terugkeren. De gebieden met minder biodiversiteit en met een irrigatie-infrastructuur zijn dan weer het best gepast voor landbouw, inclusief het planten van sojabonen.

“Veel van deze gebieden overlappen elkaar”, zegt Bustamante. “Als we ze allemaal omvormen tot sojaplantages, kunnen we de landbouwoppervlakte verdubbelen. Maar dat heeft geen zin.”

Absurd natuurbeleid 

De kaarten zullen gratis beschikbaar zijn en Bustamante hoopt dat deze informatie een leidraad kan zijn voor een overheidsbeleid dat een “meer rationele” invulling van reeds ontboste gebieden bevordert. “We willen besluitvormers laten zien dat er opties zijn”, zegt de wetenschapper. “We hebben nog steeds gebieden om te bezaaien zonder dat ontbossing nodig is en ook gebieden die kunnen worden hersteld.”

Bioloog Rafael Loyola, een wetenschapper aan de Federale Universiteit van Goiás en directeur van het International Institute for Biodiversity, die niet betrokken was bij het onderzoek, vertelt dat dit soort studies essentieel zijn om beleidsmakers te begeleiden.

Loyola, die de Cerrado ook tientallen jaren heeft bestudeerd, is van mening dat er een kloof gaapt tussen het natuurbehoudbeleid in Brazilië en wetenschappelijk bewijs. “Het is absurd om wetgeving te hebben die dergelijke ontbossing in de Cerrado nog steeds toestaat”, besluit hij.

-

Dit stuk is oorspronkelijk verschenen bij IPS-partner SciDev.