“Groen” aluminium moet Mozambique sparen van Europese CO2-grensbelasting

De EU maakt zich al jaren zorgen dat zware industrie naar het buitenland verhuist om strengere klimaatwetgeving te ontlopen. De unie keurde daarom in 2021 een grensbelasting goed op de CO2-uitstoot van ingevoerde producten: de “CO2-grensbelasting”.

Opkomende economieën als China deelden hun “ernstige bezorgdheid” over de “handelsbelemmeringen”, maar de EU hield voet bij stuk. De unie benadrukte het de belasting er enkel voor moet zorgen dat de CO2-uitstoot van producten die in de EU terechtkomen, hetzelfde wordt belast als producten die in de EU zelf zijn gemaakt.

De belasting gaat in 2026 in en is van toepassing op bijzonder vervuilende producten als elektriciteit, kunstmest, cement, ijzer, staal en aluminium.

Veel op het spel

In het licht van die nakende belasting maakt de grootste industriële werkgever van Mozambique claims over zijn “groene aluminium”, waarvan de productie gebeurt met stroom uit waterkracht.

Maar onderzoekers betwijfelen dat het Mozambikaanse aluminium werkelijk groen is, en of het in staat zal zijn om dat te blijven. Er staat veel op het spel, want de nakende CO2-grensbelasting in de EU kan catastrofale gevolgen hebben voor een van de armste economieën ter wereld.

De aluminiumsector is de grootste industrie van Mozambique en de grootste industriële werkgever. De industrie voorziet bijna drieduizend mensen rechtstreeks van werk nog veel meer mensen indirect. Maar nu de EU-regels naderen, haasten verschillende bedrijven zich om groene claims te maken.

Smelterij

Eén van de strategische punten is een grote smelterij aan de rand van de hoofdstad Maputo, waar het aluminium wordt verwerkt. De smelterij is eigendom van het bedrijf Mozal, dat nu eigendom is van het Australische South32.

De ceo van South32, Graham Kerr, vertelde onlangs in en toespraak voor de Melbourne Mining Club dat Europese autofabrikanten ervoor kiezen om meer te betalen voor het aluminium van Mozal, omdat het wordt geproduceerd met elektriciteit uit waterkracht en niet met de fossiele brandstoffen zoals sommige van zijn concurrenten.

Bijna tweederde van de uitstoot van de productemissies is afkomstig van het smeltproces, waar aluminium onder zeer hoge hitte wordt gewonnen. Daarvoor is erg veel elektriciteit nodig.

Volgens een Mozal-rapport uit 2022 “wordt de aan Mozal Aluminium geleverde elektriciteit opgewekt door Hidroelectrica de Cahora Bassa (HCB), een waterkrachtcentrale aan de Zambezi-rivier.”

Maar, voegt het rapport daaraan toe: “de elektriciteit wordt geleverd via het Zuid-Afrikaanse netwerk van Eskom”, via de stroomleidingen van Motraco, een joint venture tussen de nutsbedrijven van Zuid-Afrika, Mozambique en Eswatini.

De HCB-waterkrachtcentrale bevindt zich in het noordwesten van Mozambique, terwijl de smelterij van Mozal zich in het uiterste zuiden bevindt, vlakbij de Zuid-Afrikaanse grens.

Ongeveer 90 procent van de Zuid-Afrikaanse stroom wordt geproduceerd met steenkool en transmissielijnen, ook de lijn die stroom levert aan de aluminiumsmelterij van Mozal, maken geen onderscheid tussen elektronen geproduceerd door water en die geproduceerd door steenkool.

South32 voegt er in zijn duurzaamheidsrapport aan toe dat Eskom “back-up energie” levert aan Mozal, om periodes in te halen waarin de HCB-waterkrachtcentrale minder elektriciteit produceert.

Een woordvoerder van South32 zegt dat de smelterij “grotendeels aangedreven wordt op waterkracht.”

Zorgen voor armere landen

Ontwikkelingsorganisaties zoals Oxfam hebben opgeroepen om de armste landen ter wereld vrij te stellen van de Europese CO2-grensbelasting, maar daar had de EU geen oren naar.

Economische modellen van de African Climate Foundation en de London School of Economics tonen aan dat Mozambique waarschijnlijk een van de zwaarst getroffen landen zal zijn.

Ze voorspellen dat de lonen in Mozambique met 0,12 procent kunnen dalen door de belasting. Dat lijkt een kleine daling, maar de impact is groot voor de arbeiders in het zesde armste land ter wereld.

Dimas Sinoia, onderzoeker bij het Mozambikaanse Centrum voor Ontwikkeling en Democratie (CDD), vertelt hoe hij tevergeefs heeft geprobeerd werknemers van Mozal te interviewen over de maatregel. “Tot het begin van het jaar leek het erop dat Mozal-werknemers er geen weet van hadden”, zegt hij.

Mozambique produceert 570.000 ton aluminium per jaar. Meer dan 90 procent daarvan voor de export, grotendeels naar Europa.

Sinoia maakt zich zorgen dat een vermindering van de export de vooruitzichten op werk voor Mozambikanen in de hele industriële keten zal schaden, en dat de Mozambikaanse staat, die al met schulden en geldgebrek kampt, minder inkomsten zal krijgen via industriële belastingen.

Hij noemt de belasting “een onfaire maatregel omdat er geen rekening wordt gehouden met het aanpassingsvermogen van de getroffen landen”. De belasting zal de uitstoot verminderen, maar ook “een hoge tol eisen op het vlak van sociaal welzijn en armoede.”

Toekomst onzeker

Niet alleen zijn de groene geloofsbrieven van Mozal's huidige aanbod twijfelachtig, maar ook de toekomstige stroomvoorziening is onzeker. Het contract met Eskom loopt immers af in 2026.

Volgens zijn woordvoerder is South32 in gesprek om het aanbod uit te breiden, maar is er nog geen definitieve deal bereikt.

Nu buurland Zuid-Afrika wanhopig op zoek is naar elektriciteit, met name uit groene bronnen, zal er concurrentie zijn om de waterkracht van HCB.

Ondertussen groeit er in Mozambique een nieuwe gasindustrie. Het Franse bedrijf Total is van plan een gascentrale te bouwen in hetzelfde industriepark waar Mozal actief is.

Maar een overstap van waterkracht naar gas kan Mozal zijn groene geloofsbrieven kosten - en zo kan de export naar Europa met hoge belastingen te maken krijgen.

De geplande waterkrachtcentrale Mphanda Nkuwa kan een mogelijk alternatief zijn, aan de Zambezi-rivier stroomafwaarts van HCB.

Maar er zijn twijfels of de bouw van de dam zal doorgaan, omdat die meer dan duizend mensen uit hun huis zou verdrijven. Bovendien dreigt de klimaatverandering het debiet van de rivier te verlagen. En zelfs als de centrales er komt, zal dat pas in 2031 zijn.

Cold turkey

Faten Aggad, adviseur bij de African Climate Foundation, beschrijft de aanpak van de EU als “cold turkey”, omdat die “nieuwe normen oplegt in een context van povere investeringen in hernieuwbare infrastructuur, in combinatie met zwakke systemen om de CO2-uitstoot te meten.”

De benadering, zegt ze, “dreigt eerder greenwashing te bevorderen dan koolstoflekkage te verminderen.”

“De waarheid is dat geen enkel land in Afrika vandaag de vereiste hernieuwbare infrastructuur gereed zal hebben voor zijn industrie om in 2026 aan de CO2-grensbelasting te ontsnappen”.

-

Dit artikel is oorspronkelijk verschenen bij IPS-partner Climate Home News.