Rassensegregatie op Zuid-Afrikaanse vastgoedmarkt neemt af

Het besluit staat te lezen in een paper van de Zuid-Afrikaanse aardrijkskundigen Ralph Rex, Malene Campbell en Gustav Visser. Voor hun onderzoek namen zij niet alleen een groot aantal studies over het huisbezit van Zuid-Afrikanen in stedelijke omgevingen onder de loep maar gebruikten ze ook openbare registratiegegevens van de stad Bloemfontein. Op basis van hun onderzoek besluiten ze dat “er een significante vooruitgang is gemaakt op het gebied van de desegregatie van de Zuid-Afrikaanse stedelijke woonwijken.”

Het verzamelen van de registratiegegevens was geen sinecure, want de Zuid-Afrikaanse overheid neemt in haar vastgoedarchieven geen gegevens op over de afkomst en huidskleur van een eigenaar. Om toch een goed beeld te krijgen van de afkomst van huisbezitters, bekeken de wetenschappers elk registratieformulier van de stad Bloemfontein apart. Aan de hand van de achternaam van de eigenaar leidden ze dan af of de eigenaar van Europese, Afrikaanse of Aziatische afkomst was.

Rassensegregatie

Het vastleggen van gegevens over afkomst van burgers is hoe dan ook een gevoelige kwestie omdat het land gedurende een halve eeuw in de greep was van het apartheidsregime van de ultraconservatieve Nationale Partij van Zuid-Afrika. Een wet die volgens de aardrijkskundigen een bijzonder grote invloed had op het maatschappelijk leven was de Groepsgebiedenwet, die twee jaar na de verkiezingsoverwinning van de Nationale Partij in 1948 werd ingevoerd. De wet verplichtte burgers om op basis van hun afkomst in een bepaalde regio van het land te wonen. Hierdoor konden niet-blanke Zuid-Afrikanen in overwegend blanke steden geen huis of grond kopen en werden ze gedwongen te leven in aparte volkswijken.

Pas in 1991 werd de Groepsgebiedenwet afgeschaft, ruim een jaar na de vrijlating van Nelson Mandela. Vanaf dat jaar hadden niet-blanke burgers in principe de vrijheid om te wonen waar ze wilden, maar uit volkstellinganalyses van de Zuid-Afrikaanse aardrijkskundige P.J. Christopher blijkt dat deze vrijheid in praktijk dode letter was. Christopher merkte dat de grootste hindernis voor het kopen van een huis na de afschaffing van de apartheid “het gebrek aan economische kansen” was, oftewel een gebrek aan duurzame jobs. Dit was een gevolg van de jarenlange apartheidspolitiek waardoor niet-blanke Zuid-Afrikanen gedwongen waren om de slechtst betaalde jobs uit te voeren.

Desegregatie

Pas tien jaar na het einde van het apartheidsregime is er een kentering ontstaan in de gesegregeerde vastgoedmarkt. De Zuid-Afrikaanse aardrijkskundigen Ronnie Donaldson en Nico Kotze stelden na het einde van het apartheidsregime vast dat de segregatie voor het eerst verminderde in provincies zoals KwaZulu Natal maar ook in de binnenstedelijke omgeving van verschillende Zuid-Afrikaanse steden. Daarbij viel het hen op dat het altijd de niet-blanke bevolkingsgroepen waren die verhuisden naar “blanke” woonwijken.

Tussen 2000 en 2012, het jaar waaruit de recentste gegevens over grondbezit in Bloemfontein dateren, is het percentage van grondbezit onder zwarte Zuid-Afrikanen gestegen volgens Donaldson en Kotze. Zo was in 2012 gemiddeld vijftien procent van alle gronden in de stad Bloemfontein in handen van zwarte Zuid-Afrikanen. Dat is een opmerkelijke stijging vergeleken met 2007, toen dezelfde bevolkingsgroep maar 11,4 procent van het vastgoed in handen had.

Gated communities

Ondanks de positieve trend op het gebied van desegregatie waarschuwen sommige wetenschappers dat de scheidingen tussen verschillende bevolkingsgroepen nog niet verdwenen zijn. Onder meer de Zuid-Afrikaanse aardrijkskundige Owen Crankshaw heeft in verschillende studies gewezen op het opkomende fenomeen van gated communities, grote groepen burgers met hogere inkomens die zich opsluiten in beveiligde, afgesloten woonwijken. Hij wordt hierin bijgetreden door de Zuid-Afrikaanse econoom Patrick Bond, die al tien jaar waarschuwt voor de gevaren van sociale segregatie.

Bond meent dat de Zuid-Afrikaanse overheid haar verantwoordelijkheid in deze zaak niet voldoende heeft opgenomen. “Dit probleem is volgens mij veroorzaakt door het beleid van Joe Slovo, de eerste democratisch verkozen minister van Huisvesting”, zei hij. Slovo zou tijdens zijn ambtsperiode verschillende adviezen van de Wereldbank hebben overgenomen zonder te onderzoeken of deze geschikt waren voor de Zuid-Afrikaanse realiteit.

“Zo subsidieerde de overheid elke wooneenheid met 16.000 Zuid-Afrikaanse rand (1192 euro), wat te weinig is om sterke funderingen aan te leggen en goed bouwmateriaal te kopen”, vertelt hij. Volgens Bond kregen banken en commerciële bouwbedrijven door de overheid een grote rol toebedeeld bij het geven van kredieten. Bovendien werd het beleid niet bijgestuurd vanuit de gemeenschap. “Daardoor zijn er veel goedkope woningen gebouwd op afgelegen plaatsen, waar mensen amper werk en publieke voorzieningen kunnen vinden.”

Volgens Bond verergert dit beleid de sociale segregatie vooral in de woonwijken. Toch zijn er nog gebieden waar deze vorm van segregatie niet zo erg toeslaat. “Op basis van onderzoek zou je verwachten dat de sociale segregatie het hardst toeslaat in binnenstedelijke gebieden, maar dat is niet het geval. In elk geval vermindert de rassensegregatie in ons land, al gaat het nog traag”, besluit hij.