Inheemse rechten negeren kost bedrijven miljoenen

Aanzienlijke stukken land en bos in opkomende economieën worden via concessies beschikbaar gesteld aan commerciële bedrijven. De inheemse bevolkingsgroepen die al generatieslang op het land leven, worden daarbij vaak genegeerd. "Het verstrekken van concessies zonder medeweten of goedkeuring van de mensen die daardoor direct getroffen, is duidelijk een ernstige mensenrechtenkwestie. Maar het kan ook daadwerkelijk financiële impact hebben, niet alleen voor de bedrijven die ter plaatse actief zijn", staat in het rapport.

De auteurs wijzen erop dat meer dan 93 procent van het land dat door commerciële bedrijven wordt gebruikt, bewoond wordt door inheemse bevolkingsgroepen. In sommige gevallen zijn grote oppervlakken land in handen van investeerders. In Peru gaat het bijvoorbeeld om 40 procent van het landoppervlak en in Indonesië om 30 procent. Indonesië telt in totaal zo'n 1,8 miljoen vierkante kilometer. Zo'n 500.000 vierkante kilometer daarvan is in handen van concessiehouders.

Onzichtbaar

"In de meeste gevallen denken overheden dat het eenvoudiger is om de inheemse bevolking er niet bij te betrekken", zegt Bryson Ogden, analist bij RRI. Overheden en bedrijven maken afspraken alsof er niemand woont in de gebieden. Maar op het moment dat de commerciële projecten beginnen, ontstaan er onvermijdelijk botsingen de plaatselijke bevolking die hetzelfde land claimt.

De financiële schade door die confrontaties loopt in de miljoenen. De U.S. National Academy of Science melde in een eerder dit jaar verschenen rapport dat voor één bedrijf die schade zelfs opliep tot 100 miljoen dollar in een jaar tijd. Het bedrijf, dat niet met naam genoemd wordt in het rapport, moest zijn activiteiten herhaalde malen stilleggen.

Volgens het rapport bleek uit een analyse van de Australische aandelenmarkt in 2012 door Credit Suisse, dat milieurisico's en sociale risico's een negatieve impact van 21,4 miljard Australische dollar (14,9 miljard euro) hadden op de waarde van de Australische aandelenmarkt.

Ondanks dergelijke verliezen is de wereldwijde trend nog steeds om inheemse bevolkingsgroepen op een zijspoor te zetten bij verstrekking van concessies, zegt Ogden. "In de meeste contracten blijven ze onzichtbaar."

Die onzichtbaarheid kan dodelijk zijn. In Zuid-Kalimantan op het Indonesische eiland Borneo, brak twee weken geleden ernstig geweld uit tussen de politie en demonstranten, zegt Mina Setra, plaatsvervangend algemeen secretaris van de Indonesische Alliantie voor Inheemse Bevolkingsgroepen van de Archipel (AMAN).

Dergelijke geweld komt vaak voor. Eerder dit jaar bleek uit onderzoek van Global Witness, een organisatie die zich bezighoudt met milieurechten, dat tussen 2002 en 2013 minstens 903 burgers omkwamen bij milieubeschermingsactiviteiten. In de betreffende periode werden op de Filipijnen 41 mensen vermoord die zich hadden gekeerd tegen mijnbouwactiviteiten. Alleen al in 2012, had 68 procent van de moorden in Brazilië die gerelateerd waren aan landconflicten, te maken met ruzies over ontbossing van de Amazone.

Grijs gebied

In Indonesië lobbyt AMAN al vier jaar voor een wet die de rechten van inheemse bevolkingsgroepen erkent. Die wet zou deze maand worden aangenomen, maar ligt door het aantreden van een nieuwe regering weer op de plank. "We zijn nu weer terug bij nul", zegt Setra.

Er zijn wel signalen zijn dat sommige multinationals de rechten van inheemse groepen serieuzer nemen, zegt Ogden. Setra merkt echter op dat zonder juridische basis, nog weinig rekening zal gehouden worden met die rechten in commerciële contracten. "Bedrijven vragen ons onder welke voorwaarden inheemse gemeenschappen erkend kunnen worden, maar we hebben daar geen antwoord op totdat er een wet is."

Werken in dat grijze gebied kan gevaarlijk zijn. Aleta Baun, een Indonesische activist uit West-Timor, lanceerde in 2000 een campagne tegen mijnbouwactiviteiten die schadelijk uitpakten voor de Molo-gemeenschap waaruit ze afkomstig is. Ze werd belaagd, met een mes gestoken en bedreigd. "Meestal werk je zonder enige bescherming en sta je tegenover groepen met veel geld en overheidssteun", zei de winnaar van de Goldman Milieuprijs 2013.

Volgens het RRI-rapport wegen de rechten van inheemse bevolkingsgroepen de laatste jaren zwaarder bij commerciële operaties. "Ze gebruiken vaak juridische mechanismen om hun problemen met concessiehouders op te lossen. Dat suggereert dat de rechten van inheemse groepen aanzienlijk juridisch gewicht hebben, zelfs als overheidsorganen en concessiehouders aan hen weinig belang toekennen in hun contracten."