Nieuwe infrastructuur in Afrika schaadt bevolking vaak

Grote infrastructuurprojecten zijn altijd controversieel. In sommige delen van de wereld, waar de infrastructuur zeer gebrekkig is, wordt er daarom vrijwel kritiekloos vanuit gegaan dat investeren in infrastructuur een waardevolle investering is.

In mijn onderzoek naar de “infrastructuurkloof” in Afrika pleit ik ervoor dit niet zomaar aan te nemen. Over de aard van de relatie tussen infrastructuur en economische groei bestaat al discussie. Hoewel grote infrastructuurprojecten vaak leiden tot een economische opleving op korte termijn, is er bewijs dat ze de economische fragiliteit kunnen verergeren.

Maar dergelijke negatieve gevolgen gaan verder dan de economie. Sommige internationaal gefinancierde transportprojecten zijn erg populair onder stadsbewoners, zoals de lightrail in Addis Abeba, ondanks de gebreken ervan. Maar er zijn ook stedelijke  projecten die leiden tot wijdverbreide woede en negatieve gevolgen ter plaatse. De realiteit is dat projecten die grote investeerders aantrekken, zelden zo uitgevoerd worden dat ze iets opleveren voor de mensen die de toegang tot deze infrastructuur het hardst nodig hebben.

Oeganda 

In Nalumunye, een voorstad van de Oegandese hoofdstad Kampala, zijn mensen zo woedend over de onlangs geopende snelweg, dat ze weigerden mee te doen aan mijn onderzoek hiernaar. De weg werd voor hen een onoverkomelijke barrière. En dat gaat verder dan nimby (not in my backyard). Mensen die vlakbij de weg wonen, hebben er zelf weinig aan. De waarde van grond steeg sterk voor sommige mensen, maar anderen werden afgesneden van hun eigen grond en de weg is slecht toegankelijk.

Aan de ene kant van de weg namen files naar de stad sterk toe, omdat mensen ver moeten omreizen naar een oversteek. Aan de andere kant zijn mensen afgesneden van hun land en familie, waar ze voor hun inkomen afhankelijk van zijn. Het sociale gezicht van het gebied is sterk veranderd, nu speculanten er luxe villa’s bouwen. Die staan vaak leeg, omdat de beloofde economische opleving uitblijft. Zelfs als ze de weg op kunnen, doen lokale bewoners dat vaak niet uit angst voor hoge tolgelden die ze niet kunnen opbrengen.

Natuurlijk heeft de snelweg voordelen voor mensen die vaak reizen tussen de hoofdstad en Entebbe Airport. Maar er zijn groeiende zorgen over het beperkte gebruik, nu anderhalf jaar na de opening van de weg die wel de duurste ter wereld wordt genoemd. Het is slechts één voorbeeld van een groot, duur infrastructuurproject waarover steeds meer twijfels ontstaan in Afrika.

Mind the gap

Afrika wordt in de internationale media en beleidsvorming vaak neergezet als continent waar sprake is van een kloof die gedicht moet worden. Maar er is zelden aandacht voor de verschillende manieren waarop deze “behoefte” wordt ervaren en wie profiteert van het dichten van dergelijke kloven. 

Het idee van een gapende Afrikaanse “infrastructuurkloof” is het ultieme voorbeeld hiervan. Er zou voor miljarden of zelfs duizenden miljarden in geïnvesteerd moeten worden.

Het is waar dat er grote uitdagingen zijn op het gebied van infrastructuur in veel delen van Afrika. Het is goed zorgvuldig te kijken naar deze groeiende nadruk die een aantal financiële instituten zoals pensioenfondsen, verzekeraars, bedrijven en andere grote investeerders leggen op deze “kloof”. 

Financiële crisis

Sinds de financiële crisis van 2007/2009, zoeken dergelijke instituten nieuwe investeringsmogelijkheden. Dit heeft ertoe geleid dat de Afrikaanse “infrastructuurkloof” steeds vaker in beeld kwam als investeringskans. Hoewel de Chinese investeringen hierin het meest opvallen in projecten zoals de hierboven beschreven weg in Oeganda, daagt een investeringsgolf van privaat internationaal kapitaal uit het Westen aan de horizon.

Van Zuid-Afrika tot de Democratische Republiek Congo, infrastructuur gefinancierd door publiek-private partnerschappen en andere vormen van ‘blended finance’ zouden het antwoord zijn op de Afrikaanse uitdagingen. In de woorden van de Zuid-Afrikaanse regering, moeten zulke projecten “groot” zijn en een “voldoende aantrekkelijk risicoprofiel” hebben voor investeerders.

Het populaire idee dat het stimuleren van internationale financiering voor Afrikaanse infrastructuur een win-winsituatie voor zowel investeerders als de Afrikaanse bevolking is, is echter problematisch. Er is bewijs dat de infrastructuur waar internationale investeerders in willen investeren, zoals tolwegen, niet van het type is dat het meest nodig is voor de meerderheid van de bevolking. Veel belangrijker zijn de relatief opvallende investeringen in kritieke infrastructuur voor veilig drinkwater, sanitatie, drainage en transportmiddelen die toegankelijk zijn voor iedereen.

Oplopende conflicten

Intussen, zoals de kwestie in Kampala laat zien, drijven grote infrastructuurprojecten vaak de grondprijs op zodra zich speculanten en projectontwikkelaars aandienen. Hierdoor wordt de plaatselijke bevolking vaak verdreven.

De stijgende prijzen van grond en vastgoed in Afrikaanse steden, vooral in snel veranderende gebieden aan de periferie van grote steden, leidt ook geregeld tot conflicten over land. Vooral in West-Afrika is het een normaal verschijnsel dat groepen “landbewakers” in Ghana of “Omo-Onile” (kinderen van de aarde) in Lagos, gewone mensen die willen bouwen op stadsgrond intimideren en met geweld verjagen, met verwijzingen naar voorouderlijke rechten.

Grondstoffenvloek

Als de grondprijzen blijven stijgen als gevolg van investeringen in infrastructuur, zullen deze praktijken verergeren als ze niet tijdig bijgestuurd worden. Een Nigeriaanse grondbezitter zei tegen ons: “Grond is de ruwe olie van Lagos.” 

Dat herinnert aan het idee van een “grondstoffenvloek”, waarbij de aanwezigheid van grote hoeveelheden natuurlijke hulpbronnen zoals olie, en in dit geval grond, kan leiden tot gewelddadige conflicten. 

Rijke stedelingen en vastgoedeigenaren profiteren van de stijgende grondprijzen. Zij vormen ook een belangrijke politieke lobby die progressieve hervormingen, zoals hogere eigendomsbelastingen, kunnen tegenhouden. Ironisch genoeg betekent dat dat stadsbesturen geen geld overhouden voor infrastructuur die er echt toe doet voor de armen.

Geen oplossing

In plaats van Afrikaanse steden te presenteren als plaatsen waar van alles ontbreekt, is het cruciaal te kijken naar de belangen en alledaagse praktijken in deze steden. Dan gaat het niet alleen over het inventariseren wie er ontheemd worden door megaprojecten. Het betekent aandacht geven aan de vraag of die projecten nieuwe kansen opleveren voor sommigen, door anderen uit te sluiten.

Huidige “oplossingen” gefinancierd door internationale investeerders, zijn gericht op stevig rendement voor die investeerders en leveren de armen weinig op. Ze kunnen zelfs leiden tot nieuwe vormen van politieke instabiliteit, door de ongelijkheid te versterken, ontheemding te veroorzaken en conflicten over land aan te wakkeren.

Bron: The Conversation