Mandela's visie op tolerantie staat onder druk

Terwijl de tv bericht over de gezondheidstoestand van Mandela, prijst Miro Mavila het Zuid-Afrikaanse vredesicoon omdat hij "ons bij elkaar hield". De winkelier is een immigrant uit Mozambique en woont in de nederzetting Ramaphosaville, ten oosten van Johannesburg.

Gloeiende kolen in een kom verlichten één kant van de donkere, gegolfde structuur van zijn huis. De rest van de ruimte wordt verlicht door een koelkast waar 'Coca Cola' op staat. In de koelkast bewaart hij frisdrank om te verkopen.

Zuid-Afrika kende recentelijk een golf van aanvallen op buitenlanders. Mavila zegt dat het escalerende xenofobe geweld niet is wat Mandela – die hier ook wel Madiba wordt genoemd – voor ogen had met Zuid-Afrika na de apartheid.

Aanvallen op buitenlanders stijgen sinds 2008. In 2012 werden 140 buitenlanders vermoord. Tweehonderdvijftig anderen raakten gewond bij xenofobe incidenten in het land, blijkt uit cijfers van het African Center for Migration & Society. Wekelijks vinden er drie aanvallen op buitenlanders plaats, zegt het centrum.

"Ik ben bang, maar ik blijf wel in Zuid-Afrika", zegt Mavila. "Want ik weet dat Tata Madiba dit niet wilde voor zijn land." Mavila was zestien jaar oud toen hij naar Zuid-Afrika kwam en werkte aanvankelijk op verschillende bouwplaatsen bij Johannesburg. "Ik heb nu een kleine winkel en kan geld naar mijn familie in Mozambique sturen. Thuis is het praktisch onmogelijk te bereiken wat ik hier bereikt heb. En ik dank Mandela dat hij ons in dit land heeft toegelaten."

Eerder deze week werd de 94-jarige Mandela, voor de derde keer sinds december 2012, met een longinfectie opgenomen in een ziekenhuis in Pretoria. Een woordvoerder van het ziekenhuis noemde zijn toestand woensdag aanvankelijk "ernstig maar stabiel." Later op de dag maakte de Zuid-Afrikaanse president Jacob Zuma bekend dat Mandela vooruitgang toont op de behandeling van zijn infectie.

Man van vrede

De man die 27 jaar gevangen zat vanwege zijn opstand tegen het blanke bewind in Zuid-Afrika, zal zich ongetwijfeld zorgen maken over het stijgende geweld tegen buitenlanders in zijn land. "Dankzij Mandela zijn we wat we zijn vandaag", zegt Mavila. "Mandela heeft bewezen dat hij niet alleen een leider is voor Zuid-Afrika, maar voor alle mensen."

Aan de andere kant van Johannesburg, in Diepsloot, draait de Zimbabwaanse automonteur Shereni Kudzai de moeren en buiten aan van de motor van een BMW uit de jaren tachtig. Kudzai zegt dat hij gemiddeld drie auto's per dag in zijn garage krijgt. Maar hij klaagt dat er minder spuitwerk is. "Voor vandaag ben ik al bijna klaar", zegt hij, terwijl hij zijn Blackberry uit zijn overall haalt en kijkt hoe laat het is.

Kudzai kwam in 2001 naar Zuid-Afrika. Eens per jaar gaat hij naar Zimbabwe, waar hij vroeger lesgaf op een middelbare school. Vanwege de slechte economische situatie in zijn thuisland, kan hij in Zuid-Afrika echter meer verdienen als automonteur. "Het leven is hier moeilijk, maar beter dan in Zimbabwe. Madiba (Mandela) heeft de weg voor ons vrijgemaakt. Ik denk niet dat ik zonder hem naar Zuid-Afrika was gekomen", zegt Kudzai.

Hij zegt dat hij niet had verwacht dat hij in Zuid-Afrika als "buitenlander"gezien zou worden. "Ik was naief. In onze cultuur bestaat de term "buitenlander" niet. Als een vreemdeling je dorp bezoekt, wordt dat als een zegen gezien. Niet als een vloek. Maar hier in Zuid-Afrika ben ik in de afgelopen jaren ruw wakker geschud."

Asielzoekers

Volgens het departement van Binnenlandse Zaken, telt Zuid-Afrika het hoogste aantal asielzoekers in de wereld. Zo'n 30.000 asielzoekers staan officieel geregistreerd. Maar veel meer mensen blijven buiten de officiele statistieken.

Het ministerie zegt dat de poreuze grens en kustlijn het mogelijk maken voor migranten om ongezien het land binnen te komen. Zuid-Afrika is een baken voor asielzoekers en migranten, vanwege de relatief soepele immigratiewetgeving en sterke economie. Miljoenen Afrikanen – vooral uit Zimbabwe – zoeken in het land de welvaart die ze thuis niet kunnen vinden.

Volgens sommigen heeft de immigratie geleid tot escalerende jeugdwerkloosheid, misdaad en armoede onder Zuid-Afrikaanse burgers. Dat is ook de reden dat Zuid-Afrikanen minder tolerant zijn geworden naar buitenlanders toe, zegt Dosso Ndessomin, een activist bij het Orgaan voor Vluchtelingen en Migrantengemeenschappen.

Ndessomin, van Ivoiraanse afkomst, woont al negentien jaar in Zuid-Afrika. Hij noemt Mandela een voorbeeld van passie voor de Afrikaanse bevolking. "Toen ik op school zat, leerden we over de apartheid en segregatie in Zuid-Afrika. En we hoorden over Nelson Mandela, die alles opofferde voor de bevrijding van zijn volk", zegt Ndessomin. "Persoonlijk zie ik Mandela als de leider van Afrika."

Ndessomin zegt dat de erfenis van de apartheid meespeelt in de huidige xenofobie. Onder het blanke bestuur werden Zuid-Afrikanen bij elkaar gezet op grond van ras of stam. "Toen de zwarte Afrikanen van elders op het continent naar Zuid-Afrika kwamen, merkten ze de zwarte Zuid-Afrikanen al een eigen soort segregatie hadden. Daardoor accepteerden ze buitenstaanders minder snel."

"Ik heb geaccepteerd dat er racisme, tribalisme en xenofobie heersen in Zuid-Afrika. Het is aan jezelf om een verschil te maken. We hebben leiders zoals Mandela nodig om ons op die weg te leiden. Ik geloof dat dat mogelijk is."