Hoe effectief is het nieuwe verbod op kernwapens eigenlijk?

In antwoord op een vraag, voorspelde Albert Einstein, die in 1921 de Nobelprijs voor natuurkunde won, onheilspellend: “Ik weet niet met welke wapens Wereldoorlog III zal worden uitgevochten, maar Wereldoorlog IV zal worden beslecht met stokken en stenen.”

Einstein, die spijt had van de rol die hij heeft gespeeld bij de ontwikkeling van de atoombom, waarschuwde voor een wereld die teruggaat naar het stenen tijdperk – als tijdens een derde wereldoorlog kernwapens zouden worden ingezet.

Nu het VN-verdrag inzake het verbod op kernwapens vorige week zijn vijftigste bekrachtiging heeft gekregen en naar verwachting binnen negentig dagen in werking zal treden, heerst er nog steeds bezorgdheid over de effectiviteit van dit soort verdragen. Met name omdat de negen kernmachten in de wereld zich opstandig gedragen en zelfs de verdragen openlijk schenden.

Kernwapens en wereldvrede

De antinucleaire verdragen hebben ongetwijfeld gediend als afschrikmiddel tegen een mogelijke kernoorlog na de verwoestende Amerikaanse bombardementen op Hiroshima en Nagasaki, waarbij in 1945 tussen 129.000 en 226.000 mensen omkwamen.

Paradoxaal genoeg is er ook een vaak geciteerde bijna-waarheid dat “kernwapens meer hebben gedaan voor de wereldvrede dan welk vredesverdrag ook” – omdat de meeste kernmachten aangaven dat ze “niet als eerste kernwapens zouden gebruiken”.

Toch heeft dit de opkomst van vier nieuwe nucleaire mogendheden sinds de jaren zeventig niet kunnen voorkomen: India, Pakistan, Noord-Korea en Israël (dat officieel heeft geweigerd zijn nucleaire status toe te geven). Vier landen hebben hun kernarsenaal ook ontmanteld: Zuid-Afrika, alsook Wit-Rusland, Kazachstan en Oekraïne – deze drie hebben hun wapens naar Rusland gerepatrieerd.

En ondanks de anti-nucleaire verdragen bleven de belangrijkste nucleaire mogendheden - de VS, Groot-Brittannië, China, Frankrijk en Rusland - hun wapens moderniseren.

Moderniseringsprogramma

Volgens The Economist hebben de VS alleen al meer dan 348 miljard dollar uitgegeven aan een moderniseringsprogramma in de laatste tien jaar, gevolgd door Groot-Brittannië, Frankrijk, Rusland en China.

“Kortom, er is geen poging gedaan om de rol van kernwapens in de militaire en veiligheidsdoctrines van de vijf permanente leden van de VN-Veiligheidsraad te verminderen, ondanks hun toezeggingen onder het non-proliferatieverdrag (NPV)”, stelde het tijdschrift in 2015.

Er zijn ook berichten dat sommige landen in het Midden-Oosten, waaronder Iran, Saoedi-Arabië en Egypte, de intentie koesteren om misschien in een verre toekomst wapens te ontwikkelen.

Druk van VS

Dus, hoe ver zijn we verwijderd van de langdurige strijd voor een kernwapenvrije wereld? Is dit een haalbaar doel of een politieke fantasie?

Volgens een bericht van Associated Press (AP) vorige week heeft de regering-Trump een brief gestuurd naar regeringen die het verdrag hebben ondertekend of geratificeerd. In de brief staat: “Hoewel we uw soevereine recht erkennen om het verbodsverdrag op kernwapens te ratificeren of ertoe te treden, denken we dat u een strategische fout heeft gemaakt.”

Dit wordt gezien als een poging van de VS om druk uit te oefenen op de ondertekenaars om zich terug te trekken uit enkele van de anti-nucleaire verdragen

Kernwapenvrije wereld nog veraf

Volgens het Stockholm International Peace Research Institute (SIPRI) bedroeg het totale aantal kernwapens in 2019 wereldwijd 13.865. Meer dan 90 procent van de kernwapens is eigendom van Rusland en de Verenigde Staten.

Volgens Dan Smith, de directeur bij SIPRI, zijn alle kernwapenstaten ook aan het upgraden. “Wapenbeheersing verkeert in crisis”, zegt hij.

“En de strategische wapenovereenkomst tussen Rusland en de Verenigde Staten - een bilateraal wapenbeheersingsverdrag - moet tegen februari volgend jaar worden verlengd”, voegt hij daaraan toe.

“De zoektocht naar een kernwapenvrije wereld is al oud, om precies te zijn, zo oud als de duur van het nucleaire tijdperk”, zegt M.V. Ramana, professor aan de University of British Columbia. “Het doel is moeilijk te bereiken en we zijn er momenteel nog ver vanaf, maar toch is het niet louter een fantasie”.

Andere massavernietigingswapens, stelt Ramana, zijn verboden en er is geen reden waarom dat niet zou lukken met kernwapens, hoewel dit verregaande veranderingen zal vereisen in de manier waarop landen met elkaar omgaan.

Bindend internationaal recht

“De effectieve inwerkingtreding van het Verbodsverdrag is absoluut een stap in de richting van het doel om kernwapens af te schaffen”, zegt Ramana. “Het stelt niet-nucleaire landen in staat om druk op de kernwapenstaten op te voeren om van hun massavernietigingswapens af te komen.”

Omdat het Verdrag inzake de Niet-verspreiding van Kernwapens, kortweg het non-proliferatieverdrag, door alle nucleaire mogendheden is geschonden, vroeg een journalist vorige week tijdens de persconferentie van de VN: “Wat is er eigenlijk bereikt met de inwerkingtreding van het Verbodsverdrag?”

VN-woordvoerder Stephane Dujarric zei daarop: “Ik denk dat het verdrag zelf een zeer belangrijke boodschap is over de noodzaak van totale eliminatie van kernwapens, en ik denk dat dit wordt weerspiegeld in wat de secretaris-generaal zei: dat het meest directe effect is wanneer het effectief in werking treedt op 22 januari 2021: het verdrag wordt dan bindend internationaal recht voor de staten die het hebben geratificeerd.”

Die staten zullen ook binnen de dertig dagen na de inwerkingtreding een verklaring moeten indienen met betrekking tot vroegere of huidige kernwapens die onder hun controle staan, legde hij uit.

Frustraties erkennen

Dujarric wees er ook op dat de secretaris-generaal zich zeer goed bewust is van het algemene klimaat en hij roept consequent op tot een dialoog tussen de lidstaten, zodat ze kunnen terugkeren naar een gemeenschappelijke visie en een pad dat leidt naar de totale eliminatie van kernwapens.

“Ondanks de verschillende meningen over het verdrag zelf, moeten de frustraties en zorgen die eraan ten grondslag liggen, worden erkend en aangepakt. De secretaris-generaal steunt de betrokkenheid van zowel aanhangers als critici van het verdrag”, zei hij.

Joseph Gerson, de voorzitter van de Campaign for Peace, Disarmament and Common Security, denkt dat er hoop is op een kernwapenvrije wereld, en dus voor het overleven van de mens, ondanks de realiteit van nieuwe wapenwedlopen en mogelijke proliferatie.

“Er is hoop, maar geen garantie”, voegde hij eraan toe. “Mensen hebben inherent een vrije wil en de mogelijkheid om actie te ondernemen.”

Vietnam en apartheid

“Tijdens de donkerste dagen van de oorlog in Vietnam, met zijn gigantische dodental, dag na dag, was het moeilijk om je in te beelden dat de moorddadige bommen ooit zouden stoppen met vallen. Maar ze deden het.”

“Generaties Afro-Amerikanen hebben geleden en hebben zich moedig verzet tegen brute slavernij en racisme. Het heeft een eeuwigheid geduurd, maar de gelegaliseerde apartheid van de VS werd overwonnen", zegt Gerson. "En ik had het unieke voorrecht om moedige mannen en vrouwen te kennen die de nazi-vernietigingskampen hebben overleefd. Zij hebben zich - al dan niet geweldloos – verzet tegen de nazi-bezetting in hun land. Hun acties, klein en ambitieus, hebben levens gered en hebben bijgedragen aan de opbouw van naoorlogse democratische samenlevingen. Zolang er leven is, is er dus hoop.”