De Saoedische stad onder elektronisch toezicht: slimme stad of dystopie?

Langs de kust van de Rode Zee in het diepe noordwesten van Saoedi-Arabië bouwen duizenden arbeiders een futuristische stad zoals de wereld er, volgens het koninkrijk althans, nog geen gezien heeft.

Uit het oude zand zal een hightech stedelijk centrum ontstaan, The Line genaamd: koolstofvrij met vliegende drones als taxi's, hologrammen als leraren en zelfs een door mensen gemaakte maan.

Zo ziet de wereld er vanaf 2025 uit

De slimme stad is gehuisvest in Neom, een bedrijventerrein van 500 miljard dollar dat gericht is op het diversifiëren van de economie van 's werelds grootste olie-exporteur. Het is het geesteskind van kroonprins Mohammed bin Salman. Neom wordt gedeeltelijk gefinancierd door het staatsinvesteringsfonds van het land en moet in 2025 voltooid zijn.

Naast de productie- en toeristische zones zullen in The Line huizen en kantoren verticaal geordend worden. De stad zal ook de gegevens van zijn 9 miljoen inwoners ontginnen. Die zullen volgens de officiële berichtgeving betaald worden om meer zeggenschap te krijgen over hun data, een wereldprimeur aldus een Saoedische functionaris.

“Zonder vertrouwen zijn er geen gegevens. Zonder gegevens is er geen waarde”, zegt Joseph Bradley, ceo van Neom Tech & Digital Co., dat toezicht zal houden op het platform voor toestemmingsbeheer.

“Deze technologie stelt gebruikers in staat om de bedoeling achter het gebruik van hun persoonlijke gegevens te bekijken en te begrijpen. Tegelijk ontvangen ze financiële beloningen voor het autoriseren van het gebruik van hun gegevens”, legt hij uit, zonder verdere details te geven.

Slechte reputatie

De kern van The Line bestaat uit kunstmatige intelligentie. Data worden gebruikt om stroom, water, afval, transport, gezondheidszorg en veiligheid te beheren, zoals in veel andere slimme steden.

Er zullen ook gegevens worden verzameld van de smartphones van de bewoners, hun huizen, gezichtsherkenningscamera's en tal van andere sensoren. Zo’n data-sweep zal volgens Bradley informatie teruggeven aan de stad: het zal de stad helpen bij het voorspellen van gebruikersbehoeften.

Maar de slechte staat van dienst van Riyadh op het gebied van mensenrechten belooft niet veel goeds voor verantwoord datagebruik of de bescherming van individuele privacy, waarschuwen experts op het gebied van digitale rechten.

“De zorgen over de surveillance zijn terecht”, zegt Vincent Mosco, een onderzoeker naar de sociale effecten van technologie. “Het is de facto een stad onder elektronisch toezicht.”

Privacy aan welke prijs?

De toenemende digitalisering van zowat alle aspecten van het dagelijkse leven heeft geleid tot bezorgdheden over wie persoonlijke gegevens bijhoudt, hoe deze worden gebruikt en wat ze waard zijn.

Sommige experts op het gebied van privacyrecht, economen en wetgevers hebben datadividenden of betalingen voor gegevens voorgesteld. Nu worden die nog al te vaak verzameld zonder medeweten of geïnformeerde toestemming van een persoon.

Maar er zijn felle debatten over de prijs van zulke gegevens. Ook zijn er bezorgdheden dat dergelijke prikkels een systeem met twee niveaus zullen creëren, waarin de gegevens van sommige mensen waardevoller worden geacht dan die van anderen. Dan zouden de ongelijkheden die door de digitale kloof zijn ontstaan, verder worden verankerd.

“Gebruikers verleiden om een privaat toestemmingsplatform te gebruiken, is geen vervanging voor doorgedreven regulering voor gegevensbescherming die de persoonlijke informatie van mensen beschermt”, zegt Marwa Fatafta. Zij is regionaal beleidsmanager bij Access Now, een organisatie voor digitale rechten.

“Het klinkt alsof er een privacyramp staat te gebeuren”, zegt ze. “Geld toevoegen als stimulans is bovendien een verschrikkelijk idee. Het verstoort het recht van mensen om vrijelijk toestemming te geven en normaliseert de praktijk van het verkopen van persoonlijke gegevens voor winst.”

Saoedi-Arabië heeft een wet op de bescherming van persoonsgegevens ingevoerd. Bradley zegt dat Neom-functionarissen opgeleid zijn om privacykwesties aan te pakken. Het Saoedische ministerie van Communicatie en Informatietechnologie heeft niet gereageerd op een verzoek om commentaar.

Voortzetting van bestaande trend

Wat Neom voorstelt te doen, is slechts een “extreme voortzetting van wat steden tegenwoordig sowieso doen”, zegt Jonathan Reichental, een adjunct-professor aan de universiteit van San Francisco. Hij doet onderzoek naar slimme steden en databeheer.

“We leven in een wereld die gestuurd wordt door gegevens. We stemmen allemaal in met het dagelijks gebruik van gegevens, en steden en organisaties maken vervolgens gebruik van die gegevens”, legt hij uit.

De inwoners van Neom zullen, door betaald te worden voor hun gegevens, een voordeel hebben ten opzichte van degenen die dat niet doen, zegt hij.

“Door daar geen deel van uit te maken, loop je financiële voordelen mis”, aldus Reichental.

Fahd Mohamed, een 28-jarige ingenieur die in Jeddah woont, is het daarmee eens. Hij zegt dat als hij in The Line zou wonen, hij zou instemmen. “Mijn gegevens worden al gebruikt door sociale-mediaplatforms en taxi-apps en dergelijke meer. Dit systeem is beter, omdat ik betaald word.”

Tegenbeweging

De toenemende digitalisering van diensten in de publieke en private sector wereldwijd beloven beter bestuur en meer gemak. Maar er komen ook meer bezorgdheden over toezicht en privacy.

In 2020 legde Sidewalk Labs van Alphabet, het moederbedrijf van Google, een plan voor een datagestuurde wijk in Toronto op tafel. Dit jaar klaagde een inwoner van de Indiase stad Hyderabad de staat aan. De gezichtsherkenningssystemen in de stad vormen volgens hem een inbreuk op de privacy.

Gebruikers op het platform voor toestemmingsbeheer van Neom kunnen beslissen welke persoonlijke gegevens ze willen delen en wie toegang heeft tot die gegevens. Ze kunnen bovendien controleren hoe deze worden gebruikt. Gebruikers kunnen zich op elk moment afmelden, zegt Bradley.

Het systeem waarschuwt gebruikers ook als gegevens zonder toestemming worden gebruikt, bijvoorbeeld in het geval van een datalek of als er verdachte activiteiten zijn.

Door hun locatie-, gezondheids- en bewegingsgegevens te delen, kan een drone worden ingezet om een gebruiker te controleren die bijvoorbeeld lang niet meer bewogen heeft, aldus Bradley.

Faisal Al-Ali, een 33-jarige Saoedische marketingspecialist in Dubai, is echter niet overtuigd. “Hoe kan ik erop vertrouwen dat de gegevens alleen zo lang worden gedeeld als ik wil, en alleen met de derde partijen of diensten die ik heb gekozen?”, vraagt hij zich af. “Hoe kan ik erop vertrouwen dat het niet voor andere redenen zal worden gebruikt? Het is niet 100 procent betrouwbaar.”

Gebrek aan menselijke interactie

Surveillance is misschien niet het enige zorgwekkende aan The Line. In sommige slimme steden hebben bewoners geklaagd dat ze zich geïsoleerd en verstoken voelen van menselijk contact.

Songdo, de slimme stad van 40 miljard dollar in Zuid-Korea, blijft bijvoorbeeld dunbevolkt. Dit ondanks de hi-tech functies waarmee bewoners de lichten thuis kunnen bedienen vanaf hun telefoon, en die afval in buizen naar ondergrondse sorteerfaciliteiten afvoeren.

Dit gaat allemaal ten koste van menselijke connecties, zegt Samia Khedr, hoogleraar sociologie aan de Ain Shams University in Caïro.

“Menselijke connecties zijn een belangrijke sociale infrastructuur”, zegt ze. “Complexe data-infrastructuur komt meestal niet tegemoet aan belangrijke sociale en culturele behoeften die van het grootste belang zijn voor het stadsleven.”

Ten minste één Saoedische burger leek het daarmee eens te zijn en drong aan op investeringen in het echte leven en in levende steden. “Is het niet beter,” vraagt Fahd Alghofaili zich op Twitter af,  “om de miljarden uitgegeven aan Neom te besteden aan het upgraden van de echte steden in de rest van het koninkrijk?”

-

Dit artikel is oorspronkelijk verschenen bij IPS-partner Thomson Reuters News Foundation.