Bodemverarming vormt een drievoudige bedreiging voor Afrika

Afrikaanse milieuministers en ambtenaren van de Verenigde Naties staken de koppen bijeen in het kader van het Initiatief voor Duurzaamheid, Stabiliteit en Veiligheid, of  “3S” (Sustainability, Stability and Security).  Ze willen de migratiestromen en instabiliteit aanpakken, veroorzaakt door de achteruitgang van de bodemkwaliteit op het Afrikaanse continent.

"We moeten onze verantwoordelijkheid opnemen", zegt Mame Thierno Dieng, de Senegalese Minister van Milieu en Duurzame ontwikkeling. Senegal is een van de medeoprichters van het 3S-initiatief. Eén van de objectieven is de risicogebieden te stabiliseren door nieuwe duurzame banen te creëren voor de meest kwetsbare gemeenschappen, door te investeren in een verbetering van de grondkwaliteit en door duurzaam bodembeheer. De gevaren voor de lokale gemeenschappen zijn onmiskenbaar, als er geen actie wordt ondernomen.

Landbouw

De verarming van de bodem is in 80 procent van de gevallen gelinkt aan de landbouw. Sinds 1950 is twee derde van Afrika's vruchtbare akkergebied, waar het leven van miljoenen mensen van afhangt, aangetast door verkeerde landbouwmethodes, illegale houtkap en mijnbouw.

Daarbij komt dat in de volgende 15 jaar naar schatting 375 miljoen jonge Afrikanen op de arbeidsmarkt komen, onder wie 200 miljoen op het platteland.

Vermits sectoren gebaseerd op natuurlijke hulpbronnen, zoals de landbouw, zo'n 80 procent van de tewerkstelling vertegenwoordigen, hebben jonge mensen het steeds moeilijker om te overleven in hun eigen regio. Volgens 3S kan dat leiden tot conflicten over de toegang tot grondstoffen, sociale onrust door een gebrek aan banen en een degelijk inkomen, plus een toenemende blootstelling aan extremistische groeperingen.

Waterschaarste in Ghana

Ghana, bekend voor zijn tropische wouden en cacaoplantages, ondervindt dit momenteel al aan den lijve. Ongeveer 35 procent van het West-Afrikaanse land is bedreigd door woestijnvorming, vooral in het noorden, waar bodemverval en klimaatverandering geleid hebben tot toenemende armoede.

De vruchtbare akkers in het noorden van Ghana zijn nu onproductief, wat heeft geleid tot inkomensverlaging. Door de langere droogteperiodes is er ook drinkwaterschaarste.

"Die omstandigheden hebben ertoe geleid dat veel inwoners migreren naar het zuiden van Ghana, maar daar nu in erbarmelijke omstandigheden leven, " stelt Patricia Appiagyei, Ghana's viceminister van Milieu, Wetenschap, Technologie en Vernieuwing. "Het is hoog tijd dat we manieren vinden om het voortschrijdende bodemverval te stoppen. Daarom is 3S een heel belangrijk initiatief waar we samen de problemen proberen aanpakken, want de oprukkende woestijn treft niet enkel de landbouwgrond. Ook drinkwater, voeding en het welzijn van de mensen in de lokale gemeenschappen komt in het gedrang."

Nu Ghana gestart is met investeringen in landbouwontwikkeling in het noorden, duiken er steeds meer conflicten op tussen landbouwers en herders, omdat die laatste het graasland voor hun vee zien veranderen in akkers.

Momenteel is mijnbouw op kleine schaal verboden in Ghana, maar die ban wordt misschien opgeheven in de toekomst. Dat kan gevolgen hebben op de bossen en de waterkwaliteit. "We zullen die ban pas opheffen als we de landbouw weer onder controle hebben een degelijk systeem van wetten en regels hebben geïnstalleerd om illegale kleine mijnen tegen te gaan", stelt Appiagyei.

Gambia schept groene banen

Gambia krijgt met gelijkaardige uitdagingen te maken. Bijna 80 procent van het bosgebied is in verval, terwijl de productiviteit van de akkers snel achteruitgaat. Gezien 64 procent van de bevolking bestaat uit jonge mensen, trokken veel Gambianen naar de steden of naar het buitenland, op zoek naar een beter leven.

"Een flink aantal Gambianen keren uiteindelijk terug naar hun geboorteland, wat een bijkomende uitdaging vormt voor ons", stelt Lamin Dibba, Minister van Milieu, Klimaatverandering en Grondstoffen. "In één maand tijd kwamen vierhonderd landgenoten terug naar Gambia. Dat is verontrustend, omdat sommigen onder hen het dan lang moeten stellen zonder enige vorm van bestaansmiddelen, wat leidt tot ernstige sociale onrust."

Om die instabiliteit te counteren, hoopt Gambia 25.000 milieuverantwoorde banen te creëren voor jongeren in hun eigen, lokale gemeenschappen, en ook voor de terugkerende migranten in de sectoren van de landbouw, het toerisme en het natuurbehoud.

Onderwijs is de sleutel

Om de plannen van 3S te realiseren, is onderwijs prioritair, volgens Appiagyei en Dippa: "We moeten veel meer ter plaatse in de lokale gemeenschappen inzicht creëren in de klimaatverandering en haar oorzaken en gevolgen. Daarom gaan we voor een geïntegreerd initiatief - we willen in de gemeenschappen zelf het welzijn van de mensen verzekeren."

Met steun van het Great Green Wall initiatief, een grootschalig project van de Afrikaanse Unie om woestijnvorming tegen te gaan, is Gambia nu volop bezig mensen opleidingen te bieden inzake duurzaamheid en methodes om het bodemverval tegen te gaan. "Het is belangrijk om ook boeren, en vrouwen in het bijzonder, in te lichten over landbouwmethodes en nieuwe technologieën", zegt Appiagyei. "Veel landbouwers werken nog volgens eeuwenoude tradities en het droge weer is daarbij nefast. We moeten ervoor zorgen dat mensen in hun eigen gemeenschap werk blijven hebben. We willen dat ze op hun boerderijen blijven en op hun akkers werken."

"Om de projecten van 3S waar te maken, moeten we over de grenzen heen werken. Internationale steun is nodig", benadrukt Dibba.