Winning Afrikaanse grondstoffen onzeker door klimaatverandering

Deze zogenoemde ‘stranded assets’ (activa die snel in waarde dalen) vormen een steeds belangrijker beleidsonderwerp in Afrika, zegt Vanessa Ushie van het African Natural Resources Center van de Afrikaanse Ontwikkelingsbank (AfDB). De AfDB steunt landen bij de ontwikkeling van natuurlijke hulpbronnen en duurzame ontwikkeling.

Gemiddeld bestaat de export van Afrikaanse landen voor 70 procent uit grondstoffen. Terwijl Afrika worstelt met het halen van de Duurzame Ontwikkelingsdoelen (SDG’s) van de Verenigde Naties, heeft de regio ook veel natuurlijke rijkdommen die gebruikt kunnen worden voor ontwikkeling. Dat potentieel wordt echter nog niet benut.

Ongeveer 30 procent van de mineralenreserves ter wereld, inclusief platina, goud, diamanten en kolen, is te vinden in Afrika. Het continent beschikt ook over 10 procent van de oliereserves ter wereld, en 8 procent van het aardgas.

Onder de grond laten

Als gevolg van de klimaatverandering wordt de exploitatie van de voorraden moeilijk, constateren onderzoekers. Kunnen deze mineralen onder de grond blijven zonder dat het leidt tot economische stagnatie, en kan schone energie een winstgevend alternatief zijn?

“Volgens het Klimaatakkoord van Parijs moeten Afrikaanse landen net als andere landen hun CO2-uitstoot verminderen om de opwarming van de aarde te beperken tot maximaal 2 graden Celsius, zegt Ushie. “Met die doelstelling is het duidelijk dat bepaalde mineralen niet gewonnen kunnen worden, vooral die die veel CO2 in de atmosfeer brengen.”

In 2017 waarschuwde het Internationaal Energieagentschap (IEA) dat 1300 miljard dollar aan olie- en gasreserves mogelijke zal ‘stranden’ voor 2050, als de fossielebrandstoffensector niet verduurzaamt.

Laatkomer

Veel Afrikaanse landen zetten echter nog in op kolen, gas en olie en ook op toekomstige voorraden die misschien moeilijk rendabel zijn te maken. Dit jaar maakte het Franse oliebedrijf Total bekend een groot gascondensaat hebben ontdekt in Zuid-Afrika. Het condensaat, in feite een vloeibare vorm van aardgas, is duurder dan ruwe olie.

In Kenia gaat het Britse oliebedrijf Tullow Oil ervan uit dat op zijn vroegst in 2024 winst volgt uit de olie die in Turkana werd ontdekt. Ook in Oeganda werden aanzienlijke olievoorraden ontdekt.

Voor Afrika, een laatkomer als het gaat om fossiele brandstoffen, kunnen oproepen om de grondstoffen niet te winnen, de ontwikkeling en economische groei hinderen.

Ushie verwacht dat sommige activa zullen stranden als gevolg van veranderingen in de markt en investeringsstromen, als bedrijven en investeerders hun portfolio’s aanpassen aan nieuwe CO2-normen. Andere activa lopen risico als gevolg van een veranderde vraag bij de consument, zoals een groeiend gebruik van zonne-energie en elektrische voertuigen in rijkere landen.

Koolstofarme economieën

“Door de klimaatverandering en de transitie naar koolstofarme economieën loopt de Afrikaanse mijnbouwsector ernstige risico’s, maar er zijn ook enkele kansen”, zegt Ushie. Landen moeten het ‘nieuwe normaal’ begrijpen en erop reageren.

De Afrikaanse Ontwikkelingsbank zet daarom in op investeringen in plaatselijke en efficiënte energie-oplossingen. Het gaat dan onder meer om gedecentraliseerde projecten op het gebied van zonne-energie, windenergie en biomassa, beheerd door de lokale bevolking.

“Er moeten scenario’s komen voor verschillende mineralen en fossiele brandstoffen, in het geval ze niet meer geëxploiteerd kunnen worden. Regeringen moeten weten hoe ze daar beleid op moeten maken”, zegt Ushie. Ze vindt ook dat er een stevig publiek debat moet komen over de kwestie.

Kansen

Fatima Denton, directeur van het Institute for Natural Resource van de Universiteit van de Verenigde Naties, denkt dat de transitie naar hernieuwbare energie Afrika een kans biedt om investeringen in duurzame energiebronnen te stimuleren. Dat gebeurt volgens haar nu al door de snelle verstedelijking in Afrika, in combinatie met een stijgende vraag naar elektriciteit.

Volgens een vorig jaar verschenen studie van Bloomberg Finance vervullen ontwikkelingslanden steeds meer een voortrekkersrol als het gaat om de energietransitie. In totaal werd 114 gigawat schone opwekkingscapaciteit geïnstalleerd in ontwikkelingslanden in 2017. In rijkere landen was dat 63 gigawatt.

Hernieuwbare energie heeft een grotere behoefte aan metalen en materialen dan de fossiele industrie, wat kansen creëert voor Afrikaanse landen met reserves die gebruikt kunnen worden in de zonne- en windenergiesectoren.

Geen doel op zich

“Ondanks de kansen die er zijn, is er de vraag of de Afrikaanse economieën daadwerkelijk hun fossiele activa onder de grond laten en of er voldoende geld is voor investeringen in groene groeikansen, zoals genoemd in de nationale klimaatplannen van de landen”, zegt Denton.

Energiezekerheid in een koolstofarme economie betekent een transitie naar schone bronnen, niet als doel op zich, maar als een manier om duurzame ontwikkeling te bereiken in sectoren zoals de landbouw, mijnbouw, gezondheidszorg en het onderwijs, zegt Denton.