Vliegtuigcrash blijft Polen verdelen

Bij het ongeluk, net buiten de Russische stad Smolensk, kwamen president Lech Kaczynski, zijn vrouw en verschillende leden van de politieke en militaire elite in Polen om het leven. De delegatie was naar de stad gereisd om er de slachting van duizenden Polen in 1940 te herdenken in Katyn.

Twee onderzoeken, een in Rusland en een in Polen, kwamen tot de conclusie dat de piloot een fout manoeuvre had gemaakt in de dichte mist. Maar een groeiend aantal Polen – inmiddels 33 procent volgens een recente enquête – is ervan overtuigd dat de president vermoord is. Ze gaan ervan uit dat een explosie het vliegtuig heeft doen crashen. Die zou het werk geweest zijn van Russische agenten of politieke tegenstanders. Vorig jaar was nog maar een kwart van de respondenten die mening toegedaan.

Vliegtuigwrak

Het feit dat Rusland het wrak van het vliegtuig nog niet heeft overgemaakt aan Polen, gooit olie op het vuur. Moskou voert aan dat het onderzoek nog niet is afgerond, maar daar zijn sommige Poolse politici niet over te spreken. "Het feit dat de resten van het vliegtuig nog niet teruggegeven zijn aan Polen, is een van de belangrijkste onopgeloste zaken in de Russisch-Poolse betrekkingen", zegt onderminister van Buitenlandse Zaken Katarzyna Pelczynska-Nalecz. "Het ministerie van Buitenlandse Zaken vindt dat de wachttijd van drie jaar ongegrond is."

Dat de zaak binnen Polen tot verdeeldheid leidt, blijkt uit de aparte ceremonies die gehouden werden om het ongeluk te herdenken. De officiële ceremonie werd geleid door de Poolse eerste minister Donald Tusk, terwijl de oppositie onder leiding van Jaroslaw Kaczynski, de broer van de verongelukte president, een eigen herdenking organiseerde bij het presidentiële paleis.

Dinsdag betoogden enkele honderden demonstranten voor de Russische ambassade, die de Russische president Poetin beschuldigen van betrokkenheid bij de crash. Poetin van zijn kant liet weten dat de onderzoekscommissie alle vragen rond het ongeluk zou beantwoorden. "We moeten objectieve antwoorden bieden op alle vragen van de Russische en Poolse bevolking", zegt hij. "Dat is de taak van de onderzoekscommissie, en ik zal er met hen over praten."

Politieke motieven

Volgens verschillende waarnemers spelen ook politieke motieven bij de opgang van de samenzweringstheorieën. Kaczynski's broer Jaroslaw, die nu de grootste oppositiepartij leidt, heeft al publiekelijk gesteld dat het vliegtuig gesaboteerd was.

Jaroslaw Kaczynski bekritiseerde zowel het Russische als het Poolse onderzoek, en richtte een parlementaire onderzoekscommissie op onder leiding van voorzitter Antoni Macierewicz, een medestander. De commissie slaagde er niet in een schuldige te vinden, maar verwees in haar rapport wel impliciet naar Rusland.

Volgens politiek wetenschapper Olgierd Annusewicz groeide de verdeeldheid in het politieke landschap in Polen na de crash. "De Poolse samenleving is op verschillende vlakken verdeeld," zegt hij. "Kleine conflicten kregen een nieuwe dimensie na de tragedie."

Rouw

Aanvankelijk bracht de ramp de Polen samen. Ze trokken met honderdduizenden de straat op om te rouwen. Maar na de presidentsverkiezingen in 2010 stak de verdeeldheid de kop op, toen Jaroslaw Kaczynski het pleit verloor.

"Volgens Kaczynski was het een fout om de vliegtuigcrash niet in de campagne te betrekken, en hij begon het te gebruiken in zijn retoriek", zegt Annusewicz. "Zo begon de polarisering."