Wat als Oekraïne kernwapens had gehad?

De top deed een vraag rijzen die nog steeds onbeantwoord is: Zou de Russische president Vladimir Poetin tot een militaire interventie in Oekraïne zijn overgegaan, als het land nog steeds de derde kernmacht in de wereld was geweest, na de Verenigde Staten en Rusland?

In dat geval zouden twee kernmachten in een politieke crisis elkaars bereidheid om het ondenkbare te doen, getest hebben, zegt John Loretz, programmadirecteur van International Physicians for the Prevention of Nuclear War (IPPNW). "De bewering dat afschrikking werkt en dat Oekraïne daarom veiliger zou zijn geweest mét kernwapens, is een gemakkelijke bewering die niet houdbaar is."

Afgelopen week schreef de Amerikaanse krant Wall Street Journal dat het onmogelijk is om te weten of Poetin zo snel de Krim zou zijn binnengevallen als Oekraïne kernwapens had gehad. "Maar het is waarschijnlijk dat hij er in ieder geval langer over zou hebben nagedacht", stond in het commentaar. De lot van Oekraïne zal schurkenstaten zoals Iran en Noord-Korea alleen maar sterken in hun overtuiging dat nucleaire faciliteiten of kernwapens noodzakelijk zijn, was de redenering.

En diverse landen in het Midden-Oosten, inclusief Saoedi-Arabië en misschien Egypte, bezinnen zich op hun nucleaire opties, mocht Iran een kernwapen ontwikkelen. "Het lot van Oekraïne versterkt de argumenten van degenen die zeggen dat deze landen niet kunnen vertrouwen op Amerikaanse beloften", schreef de krant.

Cubacrisis

Als de logica van het Wall Street Journal klopt, zegt Jonathan Granoff, voorzitter van het Global Security Institute, zou dat betekenen dat het Nucleaire Non-proliferatieverdrag (NPT), ingaat tegen de belangen van 180 landen die deze wapens schuwen. "Een verdrag dat de veiligheidsbelangen van zoveel landen ondermijnt, zou geen lang leven beschoren zijn."

De vraag die beter gesteld kan worden, zegt hij, is of de wereld beter af is met meer landen met kernwapens, of met de wereldwijde eliminatie van kernwapens die het non-proliferatieverdrag voorstaat.

Ian Anthony, directeur van het Europese Veiligheidsprogramma bij het Stockholm International Peace Research Institute (Sipri), zegt dat een veilige 'nucleaire toekomst' niet gebaseerd kan zijn op de totale afwezigheid van risico's, omdat dit eenvoudigweg niet haalbaar is. Veiligheid op nucleair gebied is geen einddoel, dat eenmaal en voor altijd bereikt kan worden. "De instrumenten die nodig zin om nucleaire risico's te beperken, zullen continu aangepast moeten worden, in overeenstemming met het veranderende politieke, economische en technologische situatie", zegt hij.

Loretz zegt dat er geen bewijs is dat afschrikking werkt, alleen dat het nog niet gefaald heeft. "Iedereen die denkt dat afschrikking niet kan falen, dat het altijd werkt, leeft in een fantasiewereld. We hoeven alleen maar de Cubacrisis uit 1962 in ons geheugen te roepen. Dat toen een catastrofe is afgewend, had meer te maken met dom geluk dan rationele besluitvorming."

Hoe meer landen kernwapens bezitten, zegt hij, hoe dichter we bij de dag komen dat afschrikking een keer niet werkt en de wapens gebruikt worden. "De meeste zijn tientallen jaren geleden al tot deze onvermijdelijke conclusie gekomen. Daarom hebben we het Non-proliferatieverdrag en willen we dat zo graag in stand houden totdat kernwapens helemaal de wereld uit zijn."

Humanitair perspectief

Loretz zegt dat kernwapens zelf het probleem zijn, ongeacht het land dat ze bezit. De enige manier om het gebruik ervan uit te sluiten, is ze elimineren. "Dit humanitaire perspectief gaat alle claims over politieke bruikbaarheid van kernwapens – die altijd uitkomen op de bewering dat dreigen de vijand afschrikt – te boven.

"Laten we er eens vanuit gaan dat Oekraïne zijn strategische kernwapens had gehouden toen het onafhankelijk werd van de Sovjet Unie", zegt Loretz. "Zou de verdeeldheid in de regio dan minder groot zijn geweest? Zou Rusland minder geneigd zijn zijn spierballen te laten zien in een regio waar het grote politiek en economische belangen heeft? Zou de Oekraïense relatie met Europa, en in het bijzonder met de NAVO-landen, minder gecompliceerd, of minder provocerend voor Rusland zijn geweest? Het antwoord is nee, nee en nee."