Pandemie of niet: voor wapenfabrikanten is het bepaald geen crisis

De honderd grootste wapenbedrijven ter wereld verkochten in 2020 voor 531 miljard dollar aan wapens: een stijging van 1,3 procent vergeleken met het jaar ervoor.

En volgens de Top 100 van wapenbedrijven die SIPRI sinds 1989 opstelt, lag de verkoop in 2020 maar liefst 17 procent hoger dan in 2015, het eerste jaar waarin SIPRI ook de gegevens over Chinese bedrijven mee opnam.

Dit is het zesde opeenvolgende jaar dat de wapenverkopen door de Top 100 toenemen, concluderen de onderzoekers.

Verkoop van wapens blijft overeind

Terwijl de covid-19-crisis lelijk huishoudt in duizenden bedrijven en sectoren van de industrie, blijft de verkoop van wapens stevig overeind staan, zelfs op het moment dat de mondiale wereldeconomie met 3,1 procent kromp in het eerste jaar van de pandemie.

Volgens de gegevens van SIPRI is de top vijf van bedrijven in de ranglijst allemaal gevestigd in de VS, en dat al sinds 2018. Samen verkopen de 41 Amerikaanse bedrijven in de Top 100 voor 285 miljard dollar aan wapens, een stijging van 1,9 procent vergeleken met 2019. Dat maakt dat de Amerikaanse wapenindustrie in 2020 goed was voor 54 procent van de totale wapenverkopen van de Top 100-bedrijven.

Weinig impact van covid

“De reuzen in de Amerikaanse wapenindustrie werden grotendeels afgeschermd door de aanhoudende vraag van de overheid naar militaire goederen en diensten”, zegt Alexandra Marksteiner, onderzoeker bij SIPRI. “In een groot deel van de wereld groeiden de militaire uitgaven zelfs”, vertelt ze. “Sommige regeringen versnelden ook hun betalingen aan de wapenindustrie om de impact van de covid-crisis te verzachten.”

Toch is opereren op de militaire markt niet altijd een garantie geweest voor immuniteit tegen de gevolgen van de pandemie. De Franse wapenfabrikant Thales zag bijvoorbeeld de verkoop met 5,8 procent dalen en schrijft dit toe aan verstoringen die veroorzaakt zijn door de lockdown in het voorjaar van 2020.

Terwijl Frankrijk zich ook nu schrap zet vanwege de dreiging van de Omikron-variant, kwamen op 3 december berichten naar buiten over een miljardendeal van Frankrijk met de Verenigde Arabische Emiraten (VAE) voor de verkoop van gevechtsvliegtuigen en helikopters “om de militaire samenwerking met zijn belangrijkste bondgenoot in de Perzische Golf te stimuleren in het kader van hun gedeelde zorgen over Iran.”

De VAE zal tachtig geavanceerde Rafale gevechtsvliegtuigen aankopen met een waarde van 16 miljard euro. Dit is meteen het grootste export-wapencontract dat Frankrijk ooit heeft afgesloten. Daarbovenop koopt de VAE ook nog twaalf gevechtshelikopters die door Airbus worden gebouwd.

Onderzeeërs

Associated Press (AP) noemde de overeenkomst een meevaller voor de Franse defensie-industrie nadat die een contract van 66 miljard dollar met Australië voor de aankoop van twaalf Franse onderzeeërs was misgelopen. Het contract ging uiteindelijk naar een Amerikaanse fabrikant. De deal met de VAE zal dit financiële gat dan wel wat dichten, maar kreeg bakken kritiek van mensenrechtenorganisaties die hun bezorgdheid uitten over de betrokkenheid van het land in de oorlog in Jemen.

Het contract werd ondertekend toen Frans president Emmanuel Macron de VAE bezocht tijdens de eerste stop van een tweedaags bezoek aan de Perzische Golf. Volgens AP maken Frankrijk en de Golfstaten zich al lang zorgen over de nucleaire ambities en de invloed van Iran in de hele regio, met name in Irak, Syrië en Libanon.

Geen voeling met de echte wereld

Volgens Natalie Goldring van de Sanford School of Public Policy aan de Amerikaanse Duke University, tonen de data van SIPRI aan dat de militaire wereld sterk is losgekoppeld van de noden van de echte wereld. Zelfs op een moment dat de wereldeconomie sterk te lijden had onder de effecten van de pandemie, ging de wapenverkoop in 2020 door alsof er niets aan de hand was, zegt ze.

“Deze loskoppeling van de economische realiteit en de mondiale wapenhandel is erg zorgwekkend. Elke dollar die wordt gespendeerd aan wapens, kan niet naar covid-steunmaatregelen of basisbehoeften zoals voedsel, kledij of huisvesting gaan.” Maar helaas zijn deze statistieken geen verrassing, zegt Goldring: “Wat we hier zien is de verderzetting van business as usual.”

“En ook al zijn dit de cijfers voor 2020, niets wijst er momenteel op dat de regering-Biden een verandering van dit patroon zal inluiden. Tijdens zijn campagne zei Biden dat zijn regering serieus werk zou maken van de mensenrechtenschendingen van Saoedi-Arabië. Maar in werkelijkheid negeert zijn regering deze schendingen en stelt zelfs wapentransfers voor die het mogelijk maken voor Saoedi-Arabië om zijn systematische inbreuken gewoon voort te zetten.”

Concurrentievoordeel

Ook toont het SIPRI-rapport dat er binnen de Amerikaanse wapenindustrie sprake is van een golf aan fusies en overnames. Veel grote Amerikaanse wapenbedrijven willen hun productportfolio verbreden om zo concurrentievoordeel te behalen. Ze kiezen er dus voor om te fuseren of veelbelovende ondernemingen over te nemen.

“Deze trend is erg uitgesproken in de ruimtevaartsector”, zegt onderzoeker Marksteiner. “Northrop Grumman en KBR behoren onder meer tot de bedrijven die de afgelopen jaren hoogwaardige bedrijven hebben overgenomen die gespecialiseerd zijn in ruimtetechnologie.”

Norman Solomon, uitvoerend directeur van de Amerikaanse ngo Institute for Public Accuracy, spreekt over een “onverzadigbare” honger van wapenhandelaren naar winsten.

Er is veel menselijk lijden als gevolg van dodelijke tekorten aan zaken als medicijnen, drinkwater, voedsel, huisvesting en gezondheidseducatie, zegt hij. “En dat terwijl machtige regeringen de geïnstitutionaliseerde hebzucht van wapenindustrieën dienen. Dat de Verenigde Staten uit winstbejag het voortouw blijven nemen in zulke technologische instrumenten voor massamoord, is een schandelijke en voortdurende misdaad tegen de menselijkheid.”

De synergie tussen machtige overheden en militaire ondernemingen noemt Solomon een “wereldwijd gif” dat een neerwaartse spiraal belichaamt. “Dit is altijd een verraad voor het menselijke fatsoen. Maar in een jaar waarin de wereld kennis heeft gemaakt met covid, is dit niets minder dan systemische massamoord”, zegt hij scherp.

“Het feit dat de Verenigde Staten verantwoordelijk zijn voor meer dan de helft van de totale wereldwijde wapenverkoop, is bovendien een zware aanklacht tegen de Amerikaanse regering. De VS en andere landen die zich bezighouden met zulke grootschalige wapenexport moeten krachtig en onverbiddelijk worden veroordeeld”, stelt hij.

China moderniseert

Ondertussen gaan ook anderen niet vrijuit. Volgens het laatste SIPRI-rapport is de gecombineerde verkoop van de vijf Chinese wapenfabrikanten uit de Top 100 goed voor zo’n 66,8 miljard dollar in 2020: 1,5 procent meer dan in 2019. Chinese wapenbedrijven vormen 13 procent van de totale wapenhandel van de Top 100 in 2020. China komt daarmee net na de VS en net voor het Verenigd Koninkrijk, dat het derde grootste aandeel heeft in wapenhandel.

“Recent heeft China geprofiteerd van de militaire moderniseringen van het land”, zegt Nan Tian, senior onderzoeker bij SIPRI. “Ze zijn ook een van de meest geavanceerde producenten van militair tuig ter wereld geworden, onder meer op vlak van de ontwikkeling van navigatiesystemen per satelliet.”

De Chinese wapenfabrikanten delen de Top 100 van meest verkopende wapenbedrijven met onder meer Trans-Europese (Airbus en MBDA), Franse, Duitse, Russische, Israëlische, Zuid-Koreaanse, Japanse en Indiase bedrijven.

De 26 Europese bedrijven in de Top 100 hebben samen een aandeel van 21 procent van de wapenhandel, of 109 miljard dollar. De zeven Britse bedrijven verkochten in 2020 voor 37,5 miljard dollar aan wapens en de vier Duitse fabrikanten haalden 8,9 miljard dollar op, een groei van 1,3 procent ten opzichte van 2019.