Hittegolf na hittegolf treft Buenos Aires, maar inwoners liggen vooral wakker van levensduurte

Afgelopen zomer is de warmste in de geschiedenis van het Zuid-Amerikaanse Argentinië geweest. In hoofdstad Buenos Aires bereikte het kwik op 11 maart (de seizoenen zijn er omgekeerd) 38,6 graden, de hoogste temperatuur sinds het begin van de metingen in 1906. Een hete zomer werd enigszins verwacht, rekening houdend met de effecten van La Niña, een klimaatfenomeen dat in dit deel van de wereld warmere en drogere zomers veroorzaakt. Maar dan nog overtroffen de acht hittegolven die het land overspoelden alle verwachtingen van klimatologen en werd het soms tot tien graden warmer dan voorspeld. 

Extreme weerfenomenen worden steeds vaker in de hand gewerkt door klimaatverandering, maar niet altijd en overal. Bij hittegolven blijkt dat wel het geval. “De kans op een hittegolf zoals Argentinië ze doorstond is zestig keer groter geworden door klimaatverandering”, schrijft het Nederlandse KNMI in een recente analyse. Argentijnse media omschreven de hoofdstad met enig gevoel voor drama als een “dependance van de hel”. Doordat stedelingen massaal de airco aanzetten, raakte de stroomvoorziening overbelast en kwamen honderdduizenden gezinnen zonder stroom, en dus verkoeling, te zitten. 

In een recente opiniepeiling uitgevoerd door onderzoeksbureau Marketing & Estadística in opdracht van ngo Greenpeace onder Argentijnse hoofdstedelingen zei 90 procent van de bevraagden dat Argentinië erg (42 procent) of nogal (48 procent) wordt getroffen door klimaatverandering. Het is dan ook niet verrassend dat de meeste Argentijnen die wij spreken voor dit artikel zich zorgen maken om klimaatverandering. Twee bevraagden antwoorden met een vage “ja”, om verder op de vlakte te blijven, alsof ze er zich van af maken met het politiek correcte antwoord. Op de vraag welke maatregelen ze nemen in het dagelijkse leven, is het eerste antwoord onveranderlijk “huisafval scheiden”.  

Geen ramp 

Om klimaatverandering op zich laat Martín Arriola (43), een industrieel ingenieur, geen slaap. “Twee à drie graden warmer en langere zomers, een enorme ramp lijkt me dat niet”, zegt hij. We spreken hem op een pleintje met speeltuin in de gegoede wijk Palermo. Arriola’s dochter van vijf is bevriend met het dochtertje van Germán Camaño (41), een filmmonteur. Op deze recente zaterdagmiddag heeft de zachte najaarszon tal van ouders met kinderen op de been gebracht. 

Meer dan over klimaatverandering tobt Arriola naar eigen zeggen over de vervuiling van de waterwegen en de zee. Buenos Aires ligt aan de brede Río de la Plata die in de Atlantische Oceaan uitmondt. Haar oevers zijn bezaaid met plastic afval. Volgens zijn vriend Camaño kun je zulke milieuvervuiling niet los zien van klimaatverandering. “Het komt allemaal op hetzelfde neer: geen zorg voor het milieu. Er is een fundamentele omslag nodig om klimaatverandering tegen te gaan, maar bedrijven hebben er geen financieel belang bij om hun uitstoot, zij het van plastic rommel of CO2, terug te brengen. Daardoor blijven we ter plaatse trappelen.”

Eens zijn beide mannen het over het feit dat ze zich onzeker voelen over de toekomst die hun kinderen te wachten staat. “Letterlijk: ik weet niet hoe de wereld er binnen tien of twintig jaar uit zal zien. Dat is een eigenaardig gevoel.” Camaño zegt erg pessimistisch te zijn en sluit geen situaties uit zoals in de dystopische sciencefictionfilm Mad Max, waarin de wereld één grote woestenij is geworden en gevochten wordt om extreem schaars geworden water. 

Geen geld voor warmtepomp of Tesla

Martín Arriola wijst er ten slotte op dat een land als Argentinië klimaatverandering te lijf moet gaan met één hand op de rug gebonden. Het land gaat gebukt onder een economische crisis, met een jaarlijkse inflatie die recent de kaap van 100 procent op jaarbasis heeft gerond. Er is kortom geen geld voor driedubbele beglazing of warmtepompen, laat staan voor elektrische bussen of Tesla’s. “In andere landen worden zulke dingen rijkelijk gesubsidieerd, hier hebben we die luxe niet.” 

“Ja, ook ik maak me wel eens zorgen om klimaatverandering”, zegt Gaby Sgobba (61). “Zoals bijna overal in de wereld voelen we er nu al de gevolgen van. Maar hier in Argentinië zijn er dwingender problemen.” De onderwijzeres op rust doet vrijwilligerswerk in de parochie van San José de Flores in de arbeiderswijk Flores. De gaarkeuken geeft twee keer per dag zo’n honderdvijftig behoeftigen te eten. Velen zijn dakloos, maar steeds vaker gaat het om mensen met een baan en een gezin die hun koopkracht zien wegsmelten als sneeuw voor de zon. Zodoende zit Gaby Sgobba op de eerste rij van een sociale crisis die urgenter aanvoelt dan klimaatverandering. “Armoede, kinderen die honger lijden, ongelijkheid: naar mijn gevoel moeten we eerst dat oplossen voor we klimaatverandering kunnen aanpakken.” 

“Met die wurgende inflatie kan klimaatverandering onmogelijk de allerhoogste prioriteit zijn”, zegt ook socioloog Fortunato Mallamaci (73). “Ik scheid mijn afval en ben solidair met de verdediging van onze gemeenschappelijke planeet. Maar met al de armoede waaronder we gebukt gaan in Argentinië lijkt het me hypocriet om economische groei en consumptie te willen remmen. Als de grote kapitalistische landen zouden stoppen met hun oorlogen, dan zou de aarde er al veel beter voor staan.” 

Pleinen leeg, winkels vol

Vrienden Catalina León (22) en Mero Ritzer (19), beiden fotografiestudenten, delen een typische maté op een parkbankje. Ze klinken diep pessimistisch. “Aan het begin van de coronapandemie werd van de daken geschreeuwd dat niets nog hetzelfde zou zijn”, zegt Ritzer. “Een nieuwe wereld, met een trager ritme. Zelfs het einde van het kapitalisme werd aangekondigd. Nou, dat was je reinste onzin, ondertussen helpen we de wereld gewoon verder om zeep, misschien nog sneller. Zelfs de elektrische auto, die onze uitstoot moet terugdringen en dus de weg uit deze crisis is, is eigenlijk verschrikkelijk slecht voor het milieu, met al de grondstoffen zoals lithium die je ervoor moet ontginnen.”

“De mens is volgens mij niet gemaakt om abstracte, toekomstige problemen zoals klimaatverandering aan te pakken, dat is het probleem”, zegt Catalina León. “We zijn meer met onze dagelijkse beslommeringen bezig. Bovendien hebben machtige economische spelers er belang bij dat we verder blijven consumeren zoals altijd.” Volgens haar is het toch vooral het rijke Westen dat schuld treft met zijn overconsumptie en doorgedreven materialisme. Tijdens een recent verblijf in Spanje zag León de publieke pleintjes, in Argentinië geliefde pleisterplaatsen, nagenoeg verlaten, terwijl de Zara barstensvol zat. “Er leeft bij jullie een andere mentaliteit.” 

Onder hun vrienden en familie merken beide studenten wel een zekere wil om iets te doen aan klimaatverandering, maar die verzandt al snel in een vage machteloosheid. Ze verwachten dat de mensheid net zo verder gaat tot het te laat is. “Je weet niet wat je hebt tot je het verliest”, besluit Ritzer. 

Hitte-eilanden

Negen op de tien Argentijnen wonen in steden, waar het vanwege het zogeheten hitte-eilandeffect nog vier graden warmer kan zijn dan in de omgeving. Voor María Angélica Di Giacomo (68), vroeger chemieprofessor, is dat fenomeen de grootste bezorgdheid gezien de stijgende temperaturen in haar land. Sinds jaren milieu-activist, heeft Di Giacomo haar engagement de voorbije jaren opgeschroefd ter verdediging van bomen, die de stad koeler maken. In Buenos Aires worden er steeds meer van geveld. Het onderhoud is uitbesteed aan privébedrijven, die een prikkel hebben om zoveel mogelijk te snoeien. “Ze vernietigen zo’n beetje het enige wat ons nog door de opwarming van de aarde zou kunnen loodsen.”

Juan Salcedo (28), een computerprogrammeur, en Julieta Ruso (25), student communicatiewetenschappen, treffen we buiten aan bij een tentoonstelling van grafische kunst in een cultureel centrum in Buenos Aires, een stad van drie miljoen inwoners. Ruso is de meest geëngageerde van het stel. Vijf jaar geleden veranderde ze haar leefgewoonten: ze stopte onder meer met vlees te eten en heeft de goedkope wegwerpmode ingeruild voor tweedehandskledij. Haar vriend Salcedo tracht minder plastieken tasjes te gebruiken om het milieu te behoeden van onnodige vervuiling. 

Ruso denkt dat het met Argentinië de goede kant op gaat. “Mensen worden steeds bewuster over klimaatverandering, en dan vooral de jongere generaties. Klimaatspijbelaars zoals de Zweedse Greta Thunberg staan ook in Argentinië sterk, terwijl er tien jaar geleden amper over werd gesproken. Tegelijk zie ik een tegenbeweging van rechtse politici die klimaatverandering net ontkennen en daarmee aanzienlijke steun weten op te kloppen.” Zo noemt de uiterst rechtse presidentskandidaat Javier Milei (52) klimaatverandering ronduit een leugen. 

Volgens Juan zien zulke actoren hun economische belangen en privileges bedreigd door wat ze als linkse paniekzaaierij van de hand doen. “Zulke mensen en de grote bedrijven wiens belangen ze beschermen gaan niets veranderen tot er echt iets levensbedreigend gebeurt.” Wat dan weer aanhaakt met de bezorgdheid van de fotografiestudenten Catalina en Mero. Laatstgenoemden zijn somberder gestemd en betwijfelen dat ze kinderen op de wereld willen zetten. Activiste María ziet precies het tegenovergestelde plaatsvinden van wat in haar ogen nodig is. “Onze dromen over een leefbare wereld vallen te pletter op de realiteit.”