Deze inheemse milieuactivist kan de nieuwe president van Ecuador worden

Tot twee jaar geleden was Yaku Pérez Guartambel amper bekend binnen de nationale politiek. Nu gaat de charismatische inheemse leider en presidentskandidaat van de linkse partij Pachakutik met zijn lange haar in een paardenstaart en een regenboogsjaal om zijn nek naar de tweede ronde van de presidentsverkiezingen in Ecuador. Daarmee was de 51-jarige Pérez de grote verrassing van de presidentsverkiezingen afgelopen zondag 7 februari.

Op het moment van schrijven is er, met 99,9 procent van de stemmen geteld, een nek-aan-nekrace aan de gang tussen Pérez en zijn rivaal Guillermo Lasso. Lasso is een 65-jarige zakenman en bankier die voor de derde keer kandidaat is voor het presidentschap voor de rechtse alliantie.

Lasso heeft momenteel 19,68 procent van de stemmen. Yaku Pérez hinkt nipt achterop met 19,4 procent van de stemmen. De winnaar zal het in de tweede ronde moeten opnemen tegen Andrés Arauz, een 36-jarige econoom die eerder minister was onder ex-president Rafael Correa. Arauz behaalde 32 procent van de stemmen.

Zelfs al zou Lasso Pérez uiteindelijk nog voorbijstreven, dan nog zal hij een belangrijke rol blijven hebben op het politieke strijdtoneel in Ecuador: dan wordt Pérez een van de meest gezochte medestanders voor het bepalen wie uiteindelijk de opvolger wordt van huidig president Lenín Moreno. Een ding is zeker: Pérez staat voor een geheel andere politiek dan Moreno en zijn voorganger Rafael Correa.

Milieuadvocaat versus mijnbouw

Tot vorig jaar was Pérez prefect van de provincie Azuay, in het zuiden van Ecuador. Van beroep is hij milieuadvocaat. Een groot deel van zijn politieke kapitaal heeft hij te danken aan de bekendheid die hij vergaard heeft door zijn verzet tegen goudmijnprojecten in de bergachtige regio Cuenca.

Een van de mijnbouwbedrijven waar hij tegen optrad, was de Chinese goudmijn Junefield Ecuagoldmining. Die mijn bevindt zich aan de Río Blanco, aan de rand van het Cajas National Park, waar meer dan honderden bergmeren en rivieren water brengen naar Cuenca, de derde grootste stad van het land.

De inheemse boerengemeenschappen in de omgeving vreesden dat de activiteiten van het mijnbouwbedrijf het water in het nationaal park zou kunnen aantasten. Het mijnbouwbedrijf houdt voet bij stuk dat het project buiten het park ligt – 3,5 kilometer, om precies te zijn – en dat er dus geen reden is tot paniek.

Brandstichting in mijnkamp

De spanningen tussen twee inheemse gemeenschappen, waaronder de Cañari Kichwa, en het bedrijf Junefield Mineral Resources Holdings sleepten vier jaar aan en kwamen in mei 2018 tot een hoogtepunt. Het begon met een vreedzaam protest, maar eindigde met de brandstichting in het mijnkamp. Volgens de Chinezen hebben de Ecuadoraanse boeren de brand uitgelokt, de boeren wijzen met de vinger naar de veiligheidsdiensten van het mijnbouwbedrijf. Tot op de dag van vandaag is er geen duidelijkheid over wat er juist gebeurd is.

Niet veel later besliste een rechter in Cuenca in juni 2018 dat de activiteiten in de mijn hoe dan ook opgeschort moesten worden, aangezien de gemeenschappen recht hebben op water. Ze hebben ook het recht om geraadpleegd te worden vooraleer een bedrijf aan de slag mag in een gebied. Die rechten zijn geschonden door het bedrijf. Dat was een klap voor zowel Junefield als de Ecuadoraanse regering. De regering ging in beroep, maar drie magistraten van de provinciale rechtbank van Azuay bevestigden de uitspraak. Momenteel is de uitspraak nog steeds hangende in een mogelijk definitief beroep bij het Constitutionele Hof.

De regering van huidig president Lenín Moreno betwist bovendien of de gemeenschap Cañari Kichwa wel inheems is. De inheemse status geeft gemeenschappen het recht om een vrije en voorafgaande geïnformeerde raadpleging te eisen. Ironisch genoeg was het nochtans de Ecuadoriaanse regering zelf - toen geleid door Rafael Correa, met Lenín Moreno als vicepresident - die sinds de volkstelling van 2010 gemeenschappen met inheemse roots aanzette om zich als dusdanig te identificeren.

Geslagen en met de dood bedreigd

Yaku Pérez was de advocaat die als leider van de regionale inheemse gemeenschap Ecuarunari de gemeenschap in Río Blanco adviseerde om zich te identificeren als het Cañari Kichwa-volk. Hij was ook diegene die hen in bescherming nam.

Hoewel Pérez al bekend was in Cuenca, waar hij al jaar en dag procedeert om de rechten van de inheemse bevolking te vrijwaren, heeft deze zaak hem beroemd gemaakt bij een breder publiek.

Tijdens het juridische proces gaf Peréz bovendien aan illegaal te zijn vastgehouden door mijnwerkersbewoners. Die zouden hem geslagen hebben en met de dood bedreigd hebben, getuigde de advocaat twee jaar geleden.

Eerder werd Pérez verschillende malen gearresteerd tijdens demonstraties tegen de regering van Rafael Correa, van wie hij een fel tegenstander is.

Van prefect naar presidentskandidaat

In 2018 stelde Pérez zich, als deel van de inheemse partij Pachakutik, kandidaat om prefect te worden van de provincie Azuay. Hij voerde campagne met de slogan “verdediger van het water” en speelde saxofoon in de straten.

Zijn overwinning bij de verkiezing van maart 2019 was verrassend: hij won met 117.000 stemmen en meer dan 10 procentpunten voorsprong op zijn naaste rivaal. Dat maakt van hem de derde inheemse prefect van Ecuador.

Anderhalf jaar later, in oktober 2020, verraste Pérez opnieuw door aan te kondigen dat hij zou aftreden als prefect en zich kandidaat zou stellen voor het presidentschap.

Hij heeft ook zijn naam veranderd de afgelopen jaren: sinds vier jaar heet hij niet langer Carlos Ranulfo Pérez, maar Yaku Sacha – vrij vertaald: water uit de berg – Pérez. Zo geeft hij het belang aan van de Cañari Kichwa-afkomst van zijn familie.

Net die herkomst weerspiegelt de toenemende invloed van de inheemse belangen in Ecuador gedurende de laatste twee decennia. Hij zou de eerste inheemse persoon zijn die een tweede verkiezingsronde in Ecuador haalt.