Oekraïense veiligheidsdienst zwijgt over Babsjenko-vertoning

Toen het nieuws naar buiten kwam dat journalist Arkadi Babsjenko was vermoord in Oekraïne, werden serieuze vragen gesteld over de veiligheid van journalisten in het land. Toen een dag later het nieuws naar buiten kwam dat zijn dood in scene was gezet, werden ernstige vragen gesteld bij de geloofwaardigheid van journalisten in het land.

Activisten die zich inzetten voor persvrijheid zeggen dat pogingen om journalisten in Oekraïne en andere delen van de wereld te beschermen, hierdoor alleen maar gehinderd worden. "Deze affaire brengt journalisten in diskrediet en hindert pogingen hen effectief te beschermen zegt Johann Bihr, hoofd van de Oost-Europa en Centraal-Azië Desk bij Reporters Without Borders (RSF). "De wereldwijd impact van dit verhaal is dat het invloed zal hebben in andere landen. Als er iets soortgelijks gebeurt, zullen er vraagtekens bij gezet worden."

Tsjetsjenië

Babsjenko, een voormalige Russische soldaat die in Tsjetsjenië heeft gevochten, was al jaren een criticus van het Kremlin. Hij vluchtte uit Rusland omdat hij bang was te worden vermoord en belandde uiteindelijk in Kiev, waar hij werkte voor de Tataarse tv-zender ATR.
Toen berichten over zijn dood verschenen, gingen er direct geruchten over Russische betrokkenheid – een theorie die de Oekraïense autoriteiten vlot bevestigden. In de uren na de berichtgeving ontkende Rusland elke betrokkenheid. En toen Babsjenko vervolgens levend ten tonele verscheen, stelde Rusland dat dat bewijs was van de anti-Russische propaganda van Kiev.

Toen Babsjenko op een persconferentie, georganiseerd door de Oekraïense veiligheidsdienst SBU, stelde dat hij had samengewerkt met SBU in een poging de mensen te ontmaskeren die het op hem gemunt hadden, waren persvrijheidsorganisaties woedend.

Compleet circus

Philippe Leruth, voorzitter van de Internationale Federatie voor Journalisten (IFJ), beschreef de persconferentie in een verklaring als een "compleet circus" en zei tegen de Oekraïense autoriteiten dat het ontoelaatbaar was "te liegen tegen journalisten in de hele wereld en miljoenen burgers te misleiden."

Christophe Deloire van RSF stelde dat er nooit een reden is "om de dood van een journalist te faken." De Oekraïense vertoning droeg volgens hem niet bij aan de persvrijheid. In een tweet zei het het "betreurenswaardig" te vinden dat de Oekraïense politie "speelt met de waarheid, wat het motief ook is." Het Comité ter Bescherming van Journalisten (CPJ) waarschuwde dat de affaire mogelijk "het publieke vertrouwen in journalisten ondermijnt en de verontwaardiging dempt als ze worden vermoord."

Autobom

"We zijn blij dat Babsjenko leeft en we twijfelen er niet aan dat hij echt bedreigd werd", zegt Bihr. "Maar we wachten nog op het harde bewijs van de Oekraïense regering dat het dit waard was en dat het echt tot resultaten heeft geleid. Tot nu toe hebben we daar niets over vernomen."

Oekraïne heeft een slechte reputatie als het gaat om de veiligheid van journalisten. Journalisten hebben geregeld te maken met intimidatie en fysieke aanvallen en doxing, het publiceren van persoonlijke of vertrouwelijke informatie. In de afgelopen vier jaar werden zeven journalisten vermoord in Oekraïne. De meest recente moord was die op de in Wit-Rusland geboren journalist Pavel Sheremet, die in juli 2016 omkwam door een autobom.

Het onderzoek naar zijn moord ligt inmiddels stil. Beweerd wordt dat de politie zich er weinig voor heeft ingespannen en dat de Oekraïense autoriteiten betrokken zijn bij de moord.

Straffeloosheid

Na de in scène gezette moord op Babsjenko kwam Larisa Sargan, woordvoerder van de Oekraïense  openbare aanklager Joeri Lutsenko, op haar Facebookpagina met een lijst met journalisten die zich volgens haar "verraderlijk" hadden opgesteld omdat ze kritisch waren over de operatie.

"Oekraïense journalisten voelen zich nu zelfs nog onveiliger dan voorheen", zei Olga Rudenko, plaatsvervangend hoofdredacteur bij de krant Kiev Post, tegen Radio Free Europe. "Om Oekraïne een veiliger plaats voor journalisten te maken, moeten de autoriteiten misdaden tegen journalisten onderzoeken. Het hele complot om Babsjenko te vermoorden, verondersteld dat dat er was, was in eerste instantie alleen mogelijk omdat zoveel eerdere moorden en aanvallen op journalisten niet onderzocht zijn. Er heerst een sfeer van straffeloosheid. Wie tekent ervoor om een bekende journalist te vermoorden, als alle eerder daders opgepakt en veroordeeld zijn?"

Anna Babinec, medeoprichter van Slidstvo.Info, een bureau dat zich bezighoudt met onderzoeksjournalistiek, zegt dat het incident veel journalisten beroofd heeft van het laatste beetje vertrouwen in de Oekraïense autoriteiten. "We weten nu dat we alles wat de autoriteiten zeggen, niet twee keer, maar drie of vier keer moeten checken. We moeten niet alleen controleren of de politie haar werk goed doet, maar ook of gelogen wordt over misdrijven."

Ze zegt blij te zijn dat Babsjenko nog leeft, maar ook dat er nog veel vragen zijn die de veiligheidsdienst en Arkadi moeten beantwoorden over de operatie.

Dodenlijst

Het wantrouwen is in de periode na de operatie alleen maar groter geworden, omdat de SBU weinig details wil geven en zowel de veronderstelde moordenaar als de man die hem zou hebben ingehuurd, beweren met de SBU te hebben samengewerkt.

Een gelekte "dodenlijst" met daarop de namen van 47 mensen, die ontdekt zou zijn door de SBU tijdens de operatie, maakt de verwarring alleen maar groter. Op die lijst staan de namen van veel critici van de Oekraïense autoriteiten, waaronder journalisten en politieke activisten, maar de naam van Babsjenko ontbreekt vreemd genoeg.

Sommige journalisten denken dat de lijst authentiek is, maar andere twijfelen daaraan. In een gesprek met Radio Free Europe zeiden drie journalisten dat de SBU contact met hen had gezocht en een lijst had laten zien. Volgens de journalisten leek deze lijst op de lijst die gelekt was in de Oekraïense media, maar stonden de namen in een andere volgorde en werden ze soms anders gespeld.

Een van de journalisten zei dat de SBU vroeg naar hun politieke overtuiging.

Fact-checking

De Russische journalist Tania Felgenhauer zei tegen de Britse krant The Independent dat het incident "een overwinning is voor de wereld waarin feiten er niet meer toe doen" en het journalistieke werk nog moeilijker maakt.

"Een van de weinige voordelen die wij hebben ten opzichte van sociale media en de staatsmedia, is nauwkeurigheid en fact-checking. In deze zaak heeft onze manier van feiten checken gefaald en daar heeft onze geloofwaardigheid ernstig onder geleden."

Of de SBU nog nadere details over de operatie naar buiten zal brengen, is onduidelijk.