Peruaans leger wordt superpolitie

De eerste week van november begonnen tweeduizend Peruaanse militairen met een grootscheepse actie tegen nederzettingen van illegale goudzoekers in Madre de Dios, een jungleregio in het zuidoosten van het land, bij de grens met Brazilië en Bolivia. De goudzoekers kappen bomen, gebruiken kwik en zetten zwaar materieel in, waardoor hun bezigheden een aanslag betekenen op het milieu.

Sendero Luminoso

Het Peruaanse leger houdt zich al veel langer bezig met acties tegen de drugshandel, ook een taak die eigenlijk aan de politie toekomt. Maar in de dichtbeboste valleien van de Apurímac en de Ene in het zuiden van het land, de zogenaamde VRAE-regio, is de drugsmaffia eng verweven met overblijvende eenheden van Sendero Luminoso, een guerrillabeweging die in 1990 een groot deel van het Peruaanse platteland controleerde. Het leger gaat vooral sinds 2008 intensiever achter de laatste rebellen aan, en probeert tegelijk zoveel mogelijk drugslaboratoria te vernietigen en drugshandelaars te arresteren.

Dat beleid werd ingezet onder de vorige president, Alan García, en zijn opvolger Ollanta Humala, die in juli werd beëdigd, zet het voort. Tussen 7 en 12 oktober namen legereenheden in de VRAE-regio 1,5 ton cocaïne in beslag. Ze arresteerden ook een groep vermoedelijke drugshandelaars onder leiding van een Colombiaan.

De militaire operaties tegen drugshandelaars en illegale goudzoekers zijn perfect wettelijk, benadrukt minister van Defensie Daniel Mora. “We treden alleen op als we daar het bevel toe krijgen, we blijven binnen onze bevoegdheden en we sturen zeker niet aan op confrontaties met de burgerbevolking. We treden ook alleen op als de omstandigheden dat toelaten. We willen geen mensenrechtenproblemen.” In de jaren tachtig en begin de jaren negentig begingen Peruaanse militairen massale mensenrechtenschendingen in de strijd tegen Sendero Luminoso.

Militaire ordehandhaving

Defensieminister Mora, een voormalige generaal die ook in het parlement zetelt, steunt een wetsontwerp dat de bevoegdheden van het leger nog zou uitbreiden. De tekst laat de militairen ook toe een einde te maken aan sociale protesten die “de vrede verstoren”. In gebieden waar de noodtoestand wordt uitgeroepen, wordt het leger verantwoordelijk voor de ordehandhaving. Als dat nodig is, moet ook de politie daar de bevelen van de legerleiding volgen. De tekst biedt ook een nieuw kader voor militaire acties tegen de drugshandel. Het ontwerp werd op 22 november goedgekeurd in de commissie Defensie van het Peruaanse parlement.

De nieuwe taakomschrijving van het leger heeft de steun van de regeringspartij Gana Perú en van Fuerza 2011, de partij van de voormalige president Alberto Fujimori (1990-2000) die nu straffen uitzit voor corruptie en misdaden tegen de menselijkheid. Misschien krijgt het wetsontwerp ook steun van kleinere partijen die zich meestal achter de regering scharen, zoals Perú Posible, de partij van voormalige president Alejandro Toledo (2001-2006) waartoe ook minister Mora behoort.

Geen oplossing

Maar er is ook kritiek. De regering moedigt de militarisering van de openbare orde aan en criminaliseert sociale protesten, oordeelt Aldo Blume, een onderzoeker van het Instituut voor Juridische Verdediging, een Peruaanse mensenrechtenorganisatie. “Repressie en de beperking van burgerlijke vrijheden bieden geen oplossing.”

Javier Azpur, de coördinator van de GPC, een netwerk van Peruaanse burgerorganisaties, wijst erop dat de militairen almaar meer op de voorgrond komen in de regering van Humala, die zelf ook uit het leger komt. Tijdens zijn verkiezingscampagne beloofde Humala dat de portefeuilles van Binnenlandse Zaken en Defensie niet naar militairen zouden gaan. Maar beide departementen worden nu geleid door voormalige officieren.

In de mijnbouwregio Cajamarca is een conflict aan de gang dat beslissend kan worden voor het imago van Humala. Op 24 november begonnen kleine boeren er aan een staking tegen het Congaproject, de uitbating van goudaders door de Amerikaanse mijnbouwreus Newmont en het Peruaanse Buenaventura. De boeren vrezen dat de mijn te veel water zal gebruiken. De legerleiding ontkent dat ze tweeduizend soldaten naar Cajamarca heeft gestuurd, maar liet wel weten dat de politie de president om militaire steun kan verzoeken als ze zich overrompeld voelt.

Volgens Azpur zou Humala alle steun verliezen bij de plattelandsbevolking die hem aan de macht heeft gebracht als hij het leger inzet tegen het protest van de boeren.